Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 117

ekki neina óskilgreinda þjáningu. Una er
alger andstæða Yolöndu sem er þrótt-
mikil, sjálfstæð, óbugandi og ætlar að
eiga sitt barn í lokin.
Einar er eina persóna bókarinnar sem
gæti kallast tragísk því að hann hefur
samvisku. Svik hans við Yolöndu valda
honum þjáningum — „sárt að vera sek-
ur“ er stef í bókinni. En þegar Yolanda
er rekin úr landi reynir hann að bæta
fyrir brot sitt með yfirbótarferð til París-
ar að játa sekt sína. En missir þar glæp-
inn og er endanlega hrakinn í móður-
faðm Elsu sem umber allt. En sekt Ein-
ars á sér dýpri rætur. Hún tengist Unu.
Einu sinni meðan allt leikur í lyndi hjá
þeim Yolöndu ganga þau inn í kapellu
og sjá þar líkneski Krists á krossinum:
„Líkaminn engdist, hnipraði sig saman I
óbærilegri kvöl. Naglar stungnir í ristar.
Hendur. Engin þjáning í andlitinu. Blóð
draup af enni. Þyrnikóróna." (bls. 187).
Þegar út er komið kemur sú mynd Unu
upp í huga hans sem áður er vitnað til:
„Hún gekk í flekk á björtum sumar-
degi.“ Þessi mynd verður síðan að
sterku og áhrifaríku tákni sem ásækir
Einar. Asjóna mannssonarins sem svik-
inn var, verður að mörgum. Hvernig dó
Einar? Fór hann kannski burt og hengdi
sig?
Þetta tákn mætti vel taka sem dæmi
um listfengi höfundar þegar best tekst:
það er sprotdð upp úr efninu í hinni
raunsönnu sögu, það er farið með það af
einstakri smekkvísi og hófsemd uns það
rís að styrkleika og merkingu í samspili
við þema sögunnar og mátulega mikið er
ósagt til þess að hin innbyggða merking
í myndinni sjálfri fær að tala sínu máli.
En fleira hangir á spýtunni og hér
daprast flugið, því miður. Sú hugdetta
sögumanns að hringja í Unu og spyrja
hvort hún vildi að þau reyndu aftur, eins
Umsagnir um bækur
og hann orðar það, verður utangátta við
söguna. I textanum virðist trúartáknum
kirkjunnar ætlað að bera uppi von um
nýtt líf í sögulok. Orðið „fögnuður“
tengist Einari og kapellunni með Krists-
líkneskinu: „Kertaljósin stigu fagnaðar-
dans“ (bls. 188). Fagnaðarþemað kemur
líka fyrir í huga sögumanns við lýsingu á
jarðarför Einars — bæði fyrir og eftir
upprifjun. I lokin segir: „I kirkjunni
hafði verið þungur blómailmur og það
var líkt og blómin hölluðu undir flatt.
Voru þau að virða mig fyrir sér? I hvít-
um lit þeirra var dulinn fögnuður“. (bls.
195) Og sögumaður spyr í lokin:
Til hvers var fólk að deyja?
Til hvers var maður að syrgja það?
Enda þótt ljós og blóm og hinn hvíti
litur merki sigur yfir dauðanum, upp-
risu, nýtt líf, þá megna þau ekki að rísa
upp í þá táknlegu vídd sem gæti talað
máli mannsins. Af því vonin á sér ekki
rætur í sálarlífi mannsins sjálfs, er ekki
sprottin úr reynslu hans. Þó efninu sé
hárrétt raðað niður, þá verður ekki séð
að hann hafi öðlast þá sjálfsþekkingu
sem þarf né skilning á efni sínu til að
réttlæta von hans um nýtt líf. Hann
þróast ekki; tekur aldrei meðvitaða af-
stöðu til eigin framferðis né svika Einars
gagnvart Unu. Hann er til hins síðasta of
samsamaður Einari. Það er engu líkara
en honum sé ætlað að rísa upp af mold-
um Einars án þess þó að hafa gengið í
gegnum eldskírn sektar og þjáningar.
Takmarkanir sögumanns valda því að
viss togstreita skapast milli ádeilunnar
og hins almenna heimspekilega boð-
skapar um endurreisn lífsins. Og ádeilan
verður ofan á. Hér er okkur sýnt inn í
íslenskan menningarheim sem virðist
ófær um að móta persónur er staðist geti
persónulegar eða pólitískar eldraunir.
Eg hef reynt að beita öðrum lestrar-
251