Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
af tregablandinni kímni og fersku
líkingamáli. Með „Tvöföldu (svig)rúmi“
bætast við meiri átök við miðilinn. Við-
leitni til að knýja fram sérstöðu ritmáls-
ins. Getur ekki verið að þetta sé sam-
kenni með mörgu af því sem nú er skrif-
að? Líkt og kvikmyndir voru í upphafi
lítilþægir þiggjendur bókmáls, en þróuð-
ust síðar til sjálfstæðari frásagnarmáta,
eins freisti bókmenntir í vaxandi sam-
keppni við aðra miðla að undirstrika
sérstöðu sína. Það er t. d. eðli myndar
að láta í einum hvelli uppi yfirborð sitt.
Aftur á móti er samkvæmt eðli málsins
að samhengi rennur upp smátt og smátt
við lestur. Þetta er partur af þeirri
spennu sem texti býr yfir en jafnframt
tregðu lesandans við að fara í gegn um
hann. Þess vegna þarf að lokka hann í
gegn um lesmálið, annað hvort með sér-
legum tilþrifum í stíl eða frumlegum
yrkisefnum, nema hvort tveggja sé. Nú
eða djúpri alvöru sem uppsvelgi lesand-
ann og haldi honum föngnum uns hann
endurfæðist í bókarlok veinandi af sárs-
auka yfir því að bókin skuli vera búin.
Með tveimur fyrrnefndum ljóðabók-
um hefur Gyrðir Elíasson sýnt að yrkis-
efni og stíll eru í góðu lagi. Lesandi
bíður nú meðgöngunnar.
Pétur Gunnarsson
ATHUGASEMDIR VIÐ ATHUGA-
SEMDIR
I seinasta hefti Tímarits Máls og menn-
ingar (1984: 5) birtir Arni Sigurjónsson
„Athugasemdir" við ritdóm minn í heft-
inu næst á undan (1984: 4) um doktors-
ritgerð hans Den politiske Laxness
(Stockholm 1984). Sá ritdómur er að
verulegu leyti samhljóða andmælum
mínum við doktorsvörn Árna í Stokk-
hólmi síðastliðið vor.
Kjarninn í gagnrýni minni var sá, að
Árni hafi ekki skilgreint helstu hugtökin
sem hann beitir í rökfærslu sinni, og að
samanburður hans sé oft illa rökstudd-
ur, eða órökstuddur með öllu. En Árni
kaus að sniðganga spurningar þær sem
fyrir hann voru lagðar, og svo er enn í
„Athugasemdum" hans. Að því leyti
virðist vera lítill akkur í því að teygja
lopann um þetta mál.
En í lok „Athugasemda“ sinna segist
Árni vona, að umræður um „skáldskap
og menningarvettvang millistríðsár-
anna“ (600) haldi áfram — að manni
skilst þá helst hér í Tímariti Máls og
menningar. Eg geri því eina tilraun enn
að skýra sjónarmið mín.
Goðsagnir, helgislepja o.fl.
Eg benti í ritdómi mínum á þau orð
Arna í innganginum að doktorsritgerð
hans, að hann hafi „af ásettu ráði viljað
útrýma vissum goðsögnum kringum
sósíalískar bókmenntir millistríðsáranna
og kringum Laxness“ (9). En ég gat ekki
fundið að Árni hefði efnt þá heitstreng-
ingu sína: „Við heyrum yfirleitt ekkert
um þetta síðar í bókinni; það verður
aldrei vart við neina útrýmingu goð-
sagna.“ (446)
Þó er Árni nú í „Athugasemdum"
sínum enn fjölorðari um goðsagnir:
„Nokkur helgislepja hefur hvílt yfir um-
ræðunni um verk þeirra Halldórs Lax-
ness og Sigurðar Nordal um árabil.
Menn hafa verið svo viðkvæmir fyrir því
að mynd þeirra yrði spillt að í reynd
mátti varla segja nokkurn skapaðan hlut
um þau.“ Þessa „stíflu“ segist Árni hafa
viljað losa. Þannig hefur loks birst mað-
ur staðráðinn í að skoða þá Halldór
Laxness og Sigurð Nordal „í nýju og
258