Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
þ. e. þegar Þorfinnur jarl brennir Rögnvald Brúsason inni árið 1046 og
þegar Sveinn Asleifarson drepur Svein brjóstreip árið 1135. I lok þessarar
endursagnar bætir Mackay Brown við málsgrein þar sem hann fullyrðir
hreint og beint að þótt áttatíu og níu ár líði á milli þessara atburða þá
hafi blóði Magnúsar helga verið úthellt í millitíðinni. Seinni harmleikurinn er
ekki jafn myrkur og vonlaus sem sá fyrri. Orlögin höfðu, að hluta til að
minnsta kosti, látið undan hinu dýrðlega.8
Jafnvel sannkristnum manni með staðgóða söguþekkingu á þessum at-
burðum yrði um megn að fallast á röksemdafærslu Mackays Brown. Fyrra
morðið er réttlætanlegt hefndarverk (Rögnvaldur hafði áður reynt að
brenna Þorfinn inni) og hefur mikla þýðingu á stjórnmálasviðinu því
tilgangur Þorfinns er að styrkja stöðu sína sem jarls og tryggja um leið frið
og hagsæld á Orkneyjum. Enn fremur var brennan á Pallay í fullu samræmi
við hefðir þessa tíma þannig að konum, börnum, hjúum og óvopnbærum
mönnum var öllum leyft að yfirgefa hið brennandi hús. Morðið á Sveini
brjóstreip var hins vegar framið af gesti Páls jarls á heimili þess síðarnefnda
og aðdragandi þess var lítilfjörlegt afbrýðiskast í ölvímu. Vitaskuld verður
því ekki neitað að bæði morðin eru hrottafengin og óhugnanleg, en þó liggja
gildar ástæður að baki árekstrinum milli Þorfinns og Rögnvaldar. Það sem
hendir Sveinana tvo er hins vegar bæði ómerkilegt og viðbjóðslegt. Þess
vegna er erfitt að gera sér í hugarlund hvar hinn augljósi siðferðisþroski
mannkynsins liggur að áliti Mackays Brown, og verður að draga boðskap
sögunnar mjög í efa. Þessi mistök eru auðskilin sé litið til þess að Mackay
Brown er greinilega að reyna að þröngva sagnfræðilegum staðreyndum á
sannfærandi hátt inn í trúarhugmyndir sínar, sem á stundum nálgast trúar-
kreddur.
Merkasta verk Mackays Brown af þeim sem byggja á hinu norræna
tímabili sögunnar er tvímælalaust skáldsagan Magnus, sem út kom árið
1973. Hún er ljóðræn frásögn af lífi og píslarvætti Magnúsar Erlendssonar
jarls á Orkneyjum sem var myrtur árið 1117 og síðar tekinn í dýrlingatölu.
Aðalheimildir Mackays Brown við samningu sögunnar voru þýðing Tayl-
ors á Orkneyingasögu, sem fyrr var minnst á, og St. Magnus, Earl of
Orkney (1945) eftir John Mooney, þar sem rætt er ítarlega um Magnúsar-
sögur styttri og lengri.
Skáldsagan Magnus fellur augljóslega undir alla þrjá flokkana sem ég hef
skilgreint hér að framan: hún inniheldur sagnfræðilegan skáldskap; andstætt
efni frá 20. öld; og er greinilega ætluð sem yfirlýsing um það sem Mackay
212