Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 79

George Mackay Brown
Brown myndi kalla sannleik trúarinnar. Þessari skáldsögu hefur reyndar
ekki verið vel tekið af gagnrýnendum utan Skotlands, líklega vegna þess hve
torráðið efnið er. I sögunni má vissulega finna veikleikamerki í öllum þrem
flokkunum: sagnfræðilegar staðreyndir eru of vandlega valdar eða þeim
sleppt; stíllegu jafnvægi sögunnar er raskað með tilkomu 20. aldar blaða-
manna og þýskra nasista; og langur kafli með guðfræðilegum siðaboðskap
kann að verða öðrum en rómversk-kaþólskum lesendum leiðigjarn ef ekki
óskiljanlegur. Jafnframt veikir það söguna sem heild hversu persónusköp-
unin er óskýr hvað sjálfan Magnús Erlendsson snertir.
Engu að síður er Magnus skrifuð af metnaði og listfengi um leið og hún
segir frá miklum harmleik og magnþrunginni reynslu. Sum atriði hennar,
einkum þar sem fyrir koma orkneyskir bændur er flækjast í borgarastríð,
eða nöldurgjarnir förumenn á pílagrímsferðum að gröf Magnúsar helga, eru
með því besta sem Mackay Brown hefur skrifað, bæði skopleg og hjartnæm
í senn. Jafnvel hinn umdeildi þáttur 20. aldar blaðamannanna sýnir listfengi
í stíl. I september 1973 dró gagnrýnandi Times Literary Supplement skáld-
söguna Magnus saman í „safn mikilfenglegra brota sem falla ekki nógu vel
saman til að mynda tilætlaða heild.“ (bls. 1101). Þvert á móti trúi ég því að
Magnus nái að mynda ákveðna hugmyndafræðilega heild þó ekki sé það
kannski á sama hátt og Mackay Brown ætlaði sér, vel að merkja. Oft er litið
á kaflann um aftöku Dietrichs Bonhoeffer í útrýmingarbúðum nasista, í
apríl árið 1945, sem alvarlegasta gallann á sögunni, þar eð þeir eru engan
veginn sambærilegir, Magnús í sínu aðgerðarlausa píslarvætti og Bonhoeffer
í sinni virku andspyrnu.9 Þetta þykir mér hins vegar bjarga sögunni. I ljósi
þess sem að framan er sagt gæti svo virst sem píslarvætti Magnúsar helga
væri ætlað að varpa ljósi á dauða Bonhoeffers, en trú mín er sú að hér sé hið
gagnstæða nær sanni. Það er aftaka Bonhoeffers sem gefur dauða Magnúsar
gildi en ekki öfugt. Með þessu móti má greina tvo meginþræði í sögunni:
annars vegar þann trúarlega, sem Mackay Brown vill að við trúum, og hins
vegar þann húmaníska, sem mér þykir skila betri árangri, en fyrir hann
verður sagan einnig magnþrungnari sem hjartnæm en jafnframt skorinorð
yfirlýsing um „la condition humaine" þar sem öllum sannlega góðum
mönnum allra tíma og allra þjóða er miskunnarlaust rutt úr vegi í kaldrifj-
aðri leit mannsins að pólitísku og hugmyndafræðilegu valdi.
Því vonast ég til að hafa á þessum fáu blöðum sýnt að norrænn arfur
Georges Mackay Brown hafi haft traust og varanleg áhrif á verk hans, gefið
honum bæði innblástur og efnivið. Þau áhrif eru reyndar enn að verki því
Mackay Brown er enn afkastamikill rithöfundur þótt hann sé kominn á
sjötugsaldur (nýjasta skáldsaga hans Time in a Red Coat, kom út á nýliðnu
ári) og orðstír hans vex stöðugt, bæði heima í Skotlandi og erlendis. Það er
213