Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 34

Tímarit Máls og menningar
pretatione) og útlegging hans á inngangi Porfýríusar að rökfræði Aristó-
telesar sem áður er getið. Þessi rit höfðu mikil áhrif en á tiltölulega afmörk-
uðu sviði. Heimspeki og náttúrufræði Aristótelesar í heild voru mönnum
ókunnar. A 12. og einkum á 13. öld taka svo önnur rit Aristótelesar að
berast til Vesturlanda frá aröbum. Heilagur Tómas af Akvínó — dómínikani
hvers jarðnesku leifum Abbon ábóti er sagður hafa „dröslað niður einn
hringstiga" og orðið frægur af — studdist öllum mönnum meira við
heimspeki Aristótelesar, og það er að fordæmi hans — eins og Jorge segir
réttilega — að Aristóteles var kallaður „heimspekingurinn“ á hámiðöldum
(434). Fyrst farið er að nefna innreið rita heimspekingsins til Vesturlanda,
má geta þess að ég hef engar heimildir fundið um að önnur bók Skáld-
skaparlistar hans, sem svo mjög kemur við sögu í Nafni Rósarinnar, hafi
verið til á miðöldum. En líklegt má að sönnu telja að glatast hafi úr þessu riti
Aristótelesar ítarleg greinargerð fyrir skopleiknum.9
Aðrir merkir undanfarar Ockhams, svo sem reglubræður hans heilagur
Bonaventura (1221 — 1274), sem nefndur er nokkrum sinnum á nafn í Nafni
rósarinnar, og Duns Scotus (1265? —1308), sem af einhverjum undarlegum
ástæðum er ekki nefndur, treystu þó áfram á platónskar hugmyndir auk ari-
stótelískra. En þrátt fyrir ýmsan ágreining voru skólaspekingar fyrir daga
Ockhams sammála um að vísindin og heimspekin styðji trúna. Þeir töldu að
sumar setningar trúarinnar mætti styðja skynsamlegum rökum. Tómas áleit
til dæmis að sanna mætti tilvist Guðs, þótt eðli guðdómsins og ýmislegt
annað er hann varðar sé hinum takmarkaða mannlega skilningi ofvaxið. Það
er þessi trú skólaspekinganna á mátt skynseminnar og áhugi þeirra á
grískum náttúrufræðum sem fer fyrir brjóstið á Jorge gamla: „Aður mænd-
um við til himins," segir hann, „og afgreiddum gryfju efnisins með döpru
augnaráði, nú mænum við á jörðina og trúum á himininn út frá vitnisburði
af jörðu. Sérhvert orð frá heimspekingnum, sem bæði heilagir menn og
kirkjuhöfðingjar sverja nú við, það hefur haft endaskipti á heimsmyndinni.“
(442) Hér hefur Jorge meðal annars í huga þá tómísku og aristótelísku
skoðun að uppspretta allrar þekkingar sé í skynjun á efnislegum hlutum og
að skilningur okkar á hinu efnislega svo sem englum og Guði sjálfum, að
svo miklu leyti sem hann er okkur tiltækur, sé fenginn með eins konar
samanburði við efnislega hluti: annað hvort hugsar maður í burtu (negatio)
einhverja eiginleika þeirra og segir sem svo að hinir óefnislegu hlutir séu
eins og þeir efnislegu nema hvað þeir hafi ekki þetta eða hitt til að bera, eða
þá að hið óefnislega er hugsað með líkingu (analogia) við hið efnislega. I
báðum tilfellum er skilningur hins efnislega nauðsynleg forsenda skilnings á
hinu. Jorge er jafn illa við hvort tveggja, náttúrlega skynsemi á sviði
guðfræðinnar og náttúrlega forvitni um fyrirbæri þessa heims. Hvort
168