Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 120

Tímarit Máls og menningar
þeirra Deirdre saman til Mýrkjartans, en
það nafn „þýðir á írsku maður sem hafið
skolar á land“ (60), en þetta er svo enn-
fremur gamalt og gott tákn um endur-
fæðingu. Hefur Ikarus ef til vill bjargast
á sundi eftir fallið og þannig frelsast
þrátt fyrir allt?
Frelsi og endurfæðing verða megin-
þættir í sögunni og það er ítrekað í
sögulok þegar Björn vill helst hugsa um
sumrin tvö er hann fékk að lifa upp á
nýtt, „þegar þau Deirdre stigu upp úr
sjónum eins og nýfæddar manneskjur
. . .“ (188) En nú er um seinan, m. a.
vegna þess að uppskurður sá sem Björn
gerði á lífi sínu hefur mistekist, hann
hefur misnotað sér það frelsi mannsins
til athafna og til að breyta lífi sínu sem
hann uppgötvaði. „Sá sem forðast hásk-
ann er ekki frjáls maður“ hugsar hann
fyrr í sögunni, en veit að þetta er ekki
svona einfalt: „Já en það er ekki sama
hver háskinn er. Hann getur verið svo
óendanlega heimskulegur." (165) I sögu-
lok virðist Björn aftur kominn á slóðir
Ikarusar, aleinn í glaðasólskini. Vonin
felst einna helst í syninum sem Björn
veit ekki að hann mun eignast innan
skamms og sem bera mun nafn hans —
en það er auðvitað viss endurfæðing.
Elskhitgi eða skaruliðif
Astarsagan tekur fljótlega að vinda upp
á sig annarri sögu og það í fyrstu á mjög
sannfærandi hátt sem samræmist raun-
sæisformi verksins. Um leið og Árni
teflir saman fólki af þrem þjóðernum er
örlögum Baska, Ira og Islendinga brugð-
ið upp hlið við hlið, og er samanburður-
inn fróðlegur og mikilvægur. Björn fyll-
ist nú vandlætingu gagnvart hlutskipti
smáþjóða. Ástin hefur blásið burt fúlu
geðryki hans og þá vaknar eðlislæg þörf
fyrir hugsjónir og samfélagsáhrif. Hann
er því ginnkeyptari en ella fyrir málstað
róttækra þjóðernissinna og hér fær útrás
skáldleg uppreisn hans gegn hinum vél-
genga hversdegi. Honum finnst hann
skyndilega vera maður „með hlutverk",
dálítil „hetja“, og segja má að hann upp-
lifi síðan hvað gerist þegar reyfari verður
að veruleika.
En um það bil sem Björn gengur í
Irska lýðveldisherinn tekur að hrikta í
byggingu sögunnar. Árni hefði mátt
læra betur af góðum reyfarahöfundum
hvernig þeir „fóðra“ sögur sínar svo les-
endur fari ekki að efast um rökvísi
atburðarásarinnar. Ef ástin er svona heit
hví heldur Björn sig ekki nálægt Deirdre
er hún veikist í stað þess að sitja eftir hjá
Michael? Deirdre er látin upphugsa ein-
hver svör við þessu en þau eru ósann-
færandi og eftir stendur nauðsyn höf-
undar á að draga elskendurna í sundur
svo hægt sé að koma Birni í rækileg
kynni við skæruliðana. Og undarlegt er
hvernig Björn virðist sætta sig við þau
orð hennar er hníga að aðskilnaði þeirra
í framtíðinni. Þessu er erfiðara að kyngja
en ótrúlegri atburðafléttu síðari hluta
bókarinnar, því þá getum við beitt fyrir
okkur heimspeki allra reyfara, sem Mic-
hael ljóstrar raunar upp: „Sannleikurinn
er miklu ótrúlegri en reyfarar . . .“ (114)
Hallar undan freti
Björn heldur aftur til Islands og finnst
mér skipta mjög í tvö horn með þróun
sögunnar úr þessu. Annars vegar er írón-
ísk og velheppnuð lýsing á því hvernig
Björn setur upp grímu hins íslenska góð-
borgara til að fela tómleikann í sér.
Hann leikur hlutverkið vel, fetar „hinn
gullna meðalveg" svo tryggilega að
„þegar upp var staðið var hann búinn að
stytta út fyrir ofan og neðan strik og
útkoman nálægt núlli.“ (140) Ekki er
254