Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Page 15

Heimur tragedíunnar og tíðarandi nútímans
Ýmsir höfundar, sér í lagi þeir sem aðhylltust rómantík eða eru undir áhrifum
frá henni, hafa lagt mesta áherslu á þjáninguna í tragedíunni og þá trega-
blöndnu ánægju sem við höfum af tragískum bókmenntum. í umfjöllun þeirra
birtist tragedían eins og í skáldlegum draumi: sorgin, sársaukinn og mikilfeng-
leikinn sitja í fyrirrúmi. Þessu viðhorfi fylgir gjarnan eftirsjá og fornaldardýrk-
un. Um leið og tragedían er hafin yfir reynslu hversdagsins er sagt að nútíminn
rúmi hana ekki. Tragedían tilheyrir fortíðinni og við erum hennar ekki verð.
Höfundar á borð við Schiller og Goethe unnu mikið verk í átt að greiningu
tragedíunnar og í því samhengi var farið að tala um heim tragedíunnar og hina
tragísku sýn. Umræðan snerist bæði um sjónarhorn tragedíunnar —það sem hún
opinberar okkur — og um frásagnarmáta hennar. Schiller og Goethe reyndu að
greina tragískar bókmenntir frá því sem þeir kölluðu epík, en þeir komust fljót-
lega að þeirri niðurstöðu að tragedían yrði ekki greind á grundvelli form-
fræðinnar einvörðungu. Tragedían virðist ræna lesandann tilfinningalegu frelsi,
sagði Schiller, og þar með var borin hugmyndin um að það sem tragedían sýndi
væri annað og meira en það sem okkur er birt í bókmenntum yfirleitt."’
Rómantíska skáldið Shelley var meðal þeirra sem álitu tragedíuna hafa sér-
stöðu innihaldsins vegna og vegna þess að hún hafi sérstæðan boðskap að bera.
. . . tragedían veitir ánægju vegna þess að hún sýnir skuggann
af þeim unaði sem fólginn er í sársaukanum.
Shelley virðist hafa talið að það væri ekki aðeins framsetning sársaukans - hin
skáldlega umfjöllun — sem veitir okkur unað, heldur sársaukinn sjálfur. Þó er
ekki ljóst að hve mikiu leyti skáldskapur og veruleiki renna hér saman og því
þykir ýmsum nauðsynlegt að leita til formfræðinnar svo greina megi þessaþætti
að. Dr. Johnson segir í inngangi sínum að verkum Shakespeare að ánægjan af
tragedíunni eigi rætur sínar að rekja til þess að við vitum að hún er skáldskapur.
Raunveruleg morð, segir hann, veita okkur enga ánægju.4’ Landi hans, heim-
spekingurinn David Hume tók í sama streng: það væri hið skáldlega í trag-
edíunni sem veitti okkur ánægju, en ekki það sem sagt er frá.'1 Báðir leggja
mesta áherslu á það að við höfum unað af listfenginni framsetningu, jafnvel þó
það sem sett er fram sé í raun óyndislegt eða fráhrindandi.
í ljósi slíkra ummæla kann það að virðast dæmigerður rómantískur hugsunar-
háttur og hálfgerður barnaskapur hjá Shelley að leggja að jöfnu hinn skáldlega
sársauka tragedíunnar og raunverulegar þjáningar. Þó ber að varast að leggja of
mikið uppúr slíkri aðgreiningu innihalds og forms því skáldskapur er ávallt
veruleiki innan ramma skáldverksins.
Löngu fyrir tíma Shelleys skrifaði franska harmleikjaskáldið Racine í inn-
gangi að harmleik sínum Berenice (1668) að ekki þyrfti að hafa blóð og morð í
tragedíunni. Það nægir, sagði hann, að atburðirnir séu mikilfenglegir og per-
277