Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 22
Tímarit Ma/s og menningar Hann er markaður ógæfunni eins og Þorkell hákur og Guðmundur ríki segja báðir er þeir sjá hann fyrst á Alþingi. Það er ekki persónuleiki Skarphéðins eða persónulegar aðstæður sem reka hann til vígsins, heldur ógæfan sjálf. Ef við skoðum setningarnar sem vitnað er til hér að ofan, sjáum við að ekki er lýst orsakatengslum. Setningar tengjast af „þá“, „og“ eða „en“ ístaðt.d., „því“, „vegna þess", „þannig“, o.s.frv. Þetta er nefnt parataxis: sagan er sett fram sem röð staðhæfinga en ekki sem orsakaferli og það gerir það m.a. að verkum að frá- sögnin virðist líflegri en ella. í stað flókinna skýringa er okkur einfaldlega sagt að svona hafi þetta farið fram — fyrst mæltu þeir í mót, svo fóru þeir að trúa og síðan gerðust þá í fáleikar af þeirra hendi. Hér er ekki verið að sannfæra lesand- ann um réttmæti þess sem sagt er frá. Textinn er ekki skýring á því af hverju sagan gerðist, heldur er hún látin standa ein sem dramatískur veruleiki. S1 ík framsetning hefur þá sérstöðu að þó efnið sé meðhöndlað sem veruleiki er ekki þörf á að réttlæta veruleika þess. Að þessu leyti er hún frábrugðin raunsæis- stefnu 19- aldarinnar þar sem þess var krafist að veruleiki sögunnar endur- speglaði veruleika lesandans og réttlæting verksins var fólgin í þeirri speglun. Hins vegar er framsetningin í Brennu Njáls Sögu um margt svipuð því sem nú er aftur farið að tíðkast og sumir kalla magískan realisma.'01 í Lýgneren ergefin skýring áatburðum sem fullnægir öllum kröfum aldamóta- bókmenntanna um sálfræðilegt raunsæi, en um leið virðist tragedían glatast. Ógæfan verður afleiðing veikleika, eins konar mistök sem Skarphéðni verða á af barnaskap. Það er sorglegt, en engan veginn tragískt. í Brennu Njáls Sögu eru þessi atvik aldrei skýrð út frá sálfræðilegum forsendum, heldur eru þau þáttur í örlögum samfélagsins, byggð á dýpri nauðsyn. Eins og Halldór Laxness bendir á er það örlagatrúin sem einkennir söguna og þykir ekki þörf fyrir skýringar afþví tagi sem Jóhann Sigurjónsson gefur í leikritinu. Það eru ekki tilfínningar eða ákvarðanir persónanna sem eru hreyfiafl sögunnar, heldur forlögin sjálf. Það er ekki höfuðatriðið að Mörður hafi komið af stað illindum sem síðan leiddu af sér víg Höskulds, heldur er vígið nauðsynlegur þáttur í tragedíunni sem ákvörðuð hefur verið fyrirfram. í því er merking þess fólgin. V Örlagatrúin er einn sterkasti þátturinn í sígildum harmleikjum, en það er langt í frá að hún sé óskyld þeim einkennum sem rædd voru hér að ofan: móthverfum ósamrýmanlegra viðhorfa. Við sjáum að þó vandinn skapist af slíkum móthverf- um þá er það nauðsyn forlaganna sem rekur söguna áfram. Ef ekki kæm i ti 1 þessi nauðsyn mætti jafnvel hugsa sér að allt færi vel í harmsögunni. Ef vilji söguper- sónanna réði mætti án efa leysa vandann án þess að til blóðsúthellinga eða ann- 284
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.