Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Page 19

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Page 19
í átökum við ödipusarduld“, eða „saga kynferðisins og þagnarinnar“. Slík sjónarhorn geta að sjálfsögðu verið forvitnileg og jafnvel þörf, en stundum gleymist að greinandi sem finnur þennan „undirtexta“ í tilteknu verki, er öðru fremur að færa sönnur á kenninguna um téðan undirtexta, sem er jaíhan sá sami þótt hann tjái sig með ótal tilbrigðum. Þetta takmarkar þekkingarfræðilegt gildi — eða eigum við bara að segja upplýsingagildi? — viðkomandi túlkunar. En önnur skýring, og sú sem er kveikja þessara hugleiðinga, er að fræðilega bókmenntatúlkunin er einatt hlutlaus eða þögul um það sem ljær viðfangs- efninu sérstöðu: Bókmenntagildið. Þegar rússneskir formalistar risu gegn endalausum ævisögurannsóknum í bókmenntum, gerðu þeir það í nafni „hins bókmenntalega“, leituðu svara við spurningunni hvað það sé sem gerir bókmenntatexta að bókmenntum en ekki t. d. sendibréfi eða skýrslu. Og framhaldsspurningin er eðlilega sú, hvað geri sum bókmenntaverk betri en önnur. Þarf bókmenntafræðin á fagurfræði að halda? Þeir „túlkunarsinnar“ sem lengst ganga neita því, telja fagurfræði í besta falli velviljaða markleysu.3 Bókmenntafræði er þá í raun bara eitt nafn túlkunarfræðinnar, það sem sú síðarnefhda heitir þegar hún fæst við það sem kallað er bókmenntir; hún er undirgrein allsherjar táknfræði sem túlkar hvort heldur eru auglýsingar eða ljóð, stjórnmálaræður eða sjónvarpsþætti og lætur sig engu skipta hvort bókmenntir eru vondar eða góðar. Þessi bókmenntafræði getur ekki frekar en maðurinn sjálfur svarað spurningunni: hvers vegna er ég til?, því hún spyr ekki um muninn á bókmenntum og öðrum textum. Að sönnu hafa fræðimenn allt frá tímum Aristótelesar kannað sérstöðu bókmenntatexta, ekki síst með því að lýsa þeim margvíslegu stílbrögðum sem þar má finna. En þau fræði eru flokkun og lýsing, í sumum tilvikum ritskýring, fremur en túlkun — oft virðist djúp þar á milli. Mér sýnist að þessi ófullnægja túlkandans, — að geta ekki sagt í krafti sinna fræða hvað sé gott við tiltekið verk, hvað höfði til hans, heilli hann, — sé kveikjan að bók Roland Barthes, La chambre claire.4 Roland Barthes var einhver snjallasti táknffæðingur og túlkandi okkar tíma, og þessi síðasta bók hans kom út 1980, árið sem hann lést. Það rennir stoðum undir skoðun mína á tilefni hennar að Barthes skrifaði hér ekki um bókmenntaverk, heldur um ljósmyndir. Einmitt vegna þess að það er að hans dómi „ekki hægt að umbreyta (ræða um) ljósmynd heimspekilega“ (bls. 5); það verður að taka ljósmynd bókstaflega eða með öðrum orðum, hún er öllþar sem hún er séð. Með þessari tilgátu losnar Barthes við „undirtextann“ sem sérhver túlkandi hefur yfirleitt í farteski sínu, hann getur einbeitt sér algerlega að því sem blasir við. Og leitað þar svara við spurningunni hvað það sé sem heilli hann eða hrífi við tilteknar myndir. Það kemur ekki á óvart að Barthes finnur ekki TMM 1994:2 17
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.