Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 115

orðið ógn, jafnvel peðin geta skyndilega
orðið stórhættulegar drottningar og
hvenær sem er geta menn orðið mát úr
launsátri. Því þarf sífellt að vera á varð-
bergi, líta vítt yfir, meta stöðuna með
jöfnu millibili — og treysta engum: „Ef
þú fylgist með því sem er að gerast í
kringum þig og sérð þær leikjaraðir sem
mestu máli skipta, stenst nánast ekkert
fyrir þér. Það kemur auðvitað ekki af
sjálfu sér. Sá sem ætlar að hrinda ein-
hverju í framkvæmd verður að halda sér
í ákveðinni fjarlægð frá því sem hann er
að gera. Má alls ekki láta það hafa áhrif
á sig, þannig séð, að tilfinningalífið, þitt
eigið tilfinningalíf, fari að taka ákvarð-
anir fyrir þig. Þá missa allar áætlanir
gildi sitt og allt fer til Helvítis eins og
skot.“ (bls. 217).
Sá sem svo mælir er vitaskuld úrhrak
í mannlegu samfélagi og samskiptum.
Líkamleg bæklun Úlfars er léttvæg mið-
uð við andlegt ástand.
Strax í fyrsta kafla bókarinnar birtist
heimspeki og heimsmynd Úlfars: „Sjálf-
ur get ég sagt eins og Salvador Dali:
Skákin, það er ég. Og hvað er „ég“ annað
en löngun í einhvers konar vald? Fólk er
alltaf að fela eða dulbúa valdafíknina. f
skákinni er hún hins vegar forsenda alls
sem gerist og er“ (8). Þetta er niðurstaða
mannsins sem hefur haft tuttugu ár til
að grunda lífshlaup sitt. Niðurstaðan er
mannfyrirlitning og réttlæting allra ill-
virkjanna í nafni valdsins sem æðsta tak-
marks.
Skákborðið, sem mönnum er gert að
hreyfast um í Patt, er skákborð sem ætti
að vera okkur kunnugt. Samfélag okkar
hefur þróast með þeim hætti að stund-
um hljóta menn óneitanlega að fá á til-
finninguna að þeir séu karlar úr tré eða
plasti sem ýtt er fram og aftur af öflum
sem ekki er auðvelt að sjá við.
Hinir á borðinu
Vitaskuld væri hægt að setja út á að aðrar
persónur bókarinnar fá flestar allstór-
karlalegar lýsingar. Hins vegar er aug-
ljóst að við verðum að hafa í huga að sá
sem lýsir, Úlfar, sér vitaskuld aldrei nein-
ar persónur og getur því ekki lýst fólki.
Hann sér taflmenn í alls kyns stöðum á
hvítum og svörtum reitum og hlýtur því
að lýsa fólki sem slíku. Illgjörn, hrædd
augu Úlfars eru ekki heppilegur lykill að
skilningi á persónunum. Því verður les-
andinn að draga ályktanir út frá heldur
sparsömum upplýsingum, sjá í gegnum
illskuna sem í lýsingunni birtist. Við vit-
um hvernig foreldrum Úlfars er lýst. En
hvernig eru þeir? Hér koma takmarkan-
ir 1. persónu-ffásagnarinnar ffarn. Les-
andinn hlýtur að vera á varðbergi.
Hversu mikið er að marka þær upplýs-
ingar sem Úlfar miðlar um umhverfi
sitt, vini og óvini.
Patt eða mát
Sagan heitir Patt og e.t.v. er það vel til
fundið. Hins vegar má léttilega túlka
söguna þannig að hún endi með ósigri.
I lok sögunnar hrökklast Úlfar út af
borðinu. Líta má svo á að Úlfar hafi
tapað þótt hann telji sig sjálfur patt. Þeg-
ar Úlfar metur stöðuna patt er það ein-
faldlega rangt stöðumat. Hann er mát.
Patt er þriðja skáldsaga Kristjáns og
sú besta til þessa. Hér er okkur sýnt inn
í svartnætti helsjúkrar sálar og sannar-
lega er hún eftirtektarverð og eftir-
minnileg. Sagan er oft á tíðum afar
skemmtileg og vekur auk þess spennu.
Hún er þó fyrst og ffemst hryllingssaga
um það sem gerst getur þegar sjúklegir
hugarórar grafa hömlulaust um sig og
enginn kemur til hjálpar.
Þórður Helgason
TMM 1994:2
113