Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 68

Halldór Guðmundsson
Ghman við Hamsun
Sjálfstætt fólk og Gróður jarðar
Og þær spurðu hvernig hún kynni við sig í heiðinni, og hún saug
uppí nefið og varaðist að líta upp, og sagði að það væri sosum
ósköp frjálst.
Sjálfstœtt fólk
Halldór Laxness og Knut Hamsun eru snjöllustu prósahöfundar Norður-
landa á 20. öld. Þeir voru jafnframt um skeið fulltrúar hvor sinna öfga í
stjórnmálaafskiptum skálda á þessari „öld öfganna“ sem breski sagnfræð-
ingurinn Eric Hobsbawm hefur kallað svo, og Halldór skrifaði þekktustu
skáldsögu sína, Sjálfstætt fólk, sem andsvar við Gróðri jarðar, þeirri sögu sem
færði Hamsun Nóbelsverðlaunin árið 1920.
Hvort sem okkur líkar betur eða verr, var stórskáldið Hamsun á fjórða
áratugnum og allt til loka heimsstyrjaldarinnar maður Hitlers, og Gróður
jarðar (Markens grode) var sú bók hans sem nasistar héldu hvað mest upp
á — um það má vitna til áróðursmeistarans Alfreds Rosenbergs: „Gróður
jarðar er hin mikla hetjukviða hins norræna vilja í eilífri frumgerð sinni".1
Eins verður því ekki á móti mælt að um það leyti sem Halldór Laxness sendir
frá sér Sjálfstætt fólk (1934-35) hefur hann tekið eindregna afstöðu með
Stalín í alþjóðamálum — bæklingar Stalíns um bændur urðu Halldóri bein-
línis innblástur við ritun bókarinnar. Aftur á móti fékkst Sjálfstætt fólk ekki
útgefin í Sovétríkjunum á tímum Stalíns fremur en aðrar bækur Halldórs.
Þannig studdu þessir orðlistamenn og meistarar íróníunnar um skeið
hvor sinn af grimmúðlegustu stjórnmálaleiðtogum aldarinnar — og enda
þótt hvorugur þeirra gerðist félagsmaður viðkomandi stjórnmálahreyfinga
(Hamsun gekk ekki í norska nasistaflokkinn fremur en Halldór í Kommún-
istaflokk íslands) var stuðningur þeirra við pólitísku leiðtogana ótvíræður.
Fjarri fer því að þessi pólitíski stuðningur segi allt um lífssýn og hug-
myndafræði höfundanna, en báðar þessar skáldsögur voru skrifaðar með
ákveðna samfélagssýn í huga. Og þá er eðlilegt að spyrja: Hvaða mynd tekur
gerólíkur hugmyndagrundvöllur Halldórs Laxness og Knuts Hamsuns á sig
í skáldsögunum sem hér um ræðir, þar sem önnur er beinlínis skrifuð gegn
hinni? Hvað er ólíkt með þessum bókum og — þar sem talsvert hefur verið
66
TMM 1996:3