Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 54

Gesti yðar! því ástar
óhvikul tryggð til byggða
vorra leiðir á vorum
vegarslynga tittlinga.
Lítillfugl skaust úr lautu,
lofaði guð mér ofar,
sjálfur sat eg í lautu
sárglaður og með tárum.
*
Felldur em eg viðfoldu
frosinn og má ei losast;
andi guðs á mig andi,
ugglaust mun egþá huggast.1
Matthías Þórðarson, fyrrum þjóðminjavörður, er sá einstaklingur sem mest
hefur safnað gögnum til rannsókna á verkum Jónasar Hallgrímssonar.
Matthías gróf það upp að við skráningu á dánarbúi séra Hallgríms, föður
Jónasar hafi verið „framvísað tvævetrum hrúti og þrevetru trippi, dökkgráu“.
Hann ályktar sem svo að þarna séu komnir „óvitringarnir ungu“ og kvæðið
Grátittlingurinn sé því ljúfsár æskuminning frá því skáldið var á áttunda ári.
í ævisögu Jónasar ítrekar Matthías að kvæðið sé bernskuminning og notar
jafnframt tækifærið, eins og jafhan, til þess að víkja góðu að Jónasi, minna á
viðkvæmt hjarta listaskáldsins sem ekkert aumt mátti sjá.2
Vel má vera að þetta kvæði eigi sér að einhverju leyti rætur í bernskuminn-
ingu Jónasar, en sú vitneskja er heldur haldlítil vegna þess að hún varpar
engu ljósi á efni og hugmyndaheim kvæðisins, sem á hinn bóginn hlýtur að
kalla á athygli lesanda því margt er þar afar óvenjulegt. Sú tilhneiging að leita
skýringa í bernsku skáldsins er líka sprottin af vanmati margra fræðimanna
á Jónasi, vanmati sem hefur birst í mýtusköpun og fegrun sem hefur miðað
að því að einfalda Jónas Hallgrímsson, verk hans og kvæði, úr öllu hófi. Hvað
er verið að segja í kvæðinu? Aleiga lítils drengs, trippið Toppa og hrútur eru
í lífshættu vegna óveðurs. Þegar hann er á leið til þeirra daginn eftir til að
freista þess að bjarga þeim rekst hann á lítinn grátittling, sem frosinn er við
jörðu. Pilturinn hikar ekki heldur leggur munn sinn „á væng þunnan“. I
lokaerindinu upplifir drengurinn sjálfan sig eins og fuglinn, áður en hann
leysti hans illa dróma — „Felldur em eg við foldu/ frosinn og má ei losast/
andi guðs á mig andi/ ugglaust mun eg þá huggast.“ Fuglinn er frjáls en
drengurinn er fallinn og hefur tekið hans stað.
Þessi frásögn um erfiða lífsreynslu ungs pilts hvílir augljóslega á trúarleg-
um grunni og í raun og veru fjallar kvæðið um ákveðin grundvallaratriði
kristinnar kenningar. Þetta endurspeglast í ljóðmálinu sem hefur að uppi-
j
52
TMM 1996:3