Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 95

Þetta vakir líka fyrir oss og öllum þjóðum, og þessvegna stofna
menn alls konar félög: verkmannafélög, búnaðarfélög, fiskveiðafé-
lög, verslunarfélög, lestrarfélög, skemmtifélög o.s.frv. Allur þessi
félagsskapur er ljós vottur þess, að mönnunum verður lítið ágengt
án skipulagsins, hann er tilraunir alþýðu til að fylla skörðin á hinu
almenna skipulagi; hann sýnir, að skipulagið er náttúrleg þörf
mannsins. Þetta er líka hin réttasta myndun skipulagsins. Á frjáls-
um samtökum siðaðra og menntaðra manna á það að byggjast. Það
er hugsjón allra menntaðra sósíalista, og það er í rauninni skoðun
allra frjálslyndra og félagslyndra manna.
Svo hljóðuðu orð Benedikts í Tímariti kaupfélaganna 1896 og ef hann mætti
nú líta úr gröf sinni hygg ég að hann myndi sjá að þau voru ekki töluð út í
tómið, en festu rætur í hug fólksins og báru ávöxt í verkum manna. Mest
hygg ég að myndi gleðja hann að sjá þann vísi að samfélagi mannlegrar
samhjálpar og samábyrgðar, sem komist hefur á fót á íslandi, þó að velmeg-
unarlýður nútímans telji daglega eftir þann kostnað, sem það hefur í för með
sér, og margir virðist vilja færa okkar aftur til þess hamingjuríka tilverustigs
þegar hver og einn dróst upp í einrúmi og svalt í einkaframtaksins heilaga
nafni.
Þess er ekki að dyljast að á okkar dögum er sótt að hugsjónum og
hugmyndum Benedikts úr mörgum áttum. Mest hætta er þeim þó búin af
innra andvaraleysi og skorti á vilja til að verja það gott sem áunnist hefur.
Þegar Benedikt var á dögum var hann öllum öðrum opnari og fúsari að velja
úr erlendum menningarstraumum, skáldskap, heimspeki og stjórnmála-
kenningum. Að sama skapi var hann uggandi um framtíð íslendinga í iðuróti
alþjóðlegs fjármagns og óttaðist völd erlends kapítals í íslensku atvinnulífi.
Nú mæna menn vonaraugum til þess sama fjármagns og tala fjálglega um
þá blessun er því muni fylgja að renna inn í bandalag hins evrópska stórkap-
ítals. Mér þykir oft að bréfkafli, sem Benedikt skrifaði Sigurði í Ystafelli 6.
febr. 1903, eigi næsta vel við pólitískar og hugmyndalegar aðstæður á okkar
dögum. Hann segir þar:
Nú skil ég hvert orð í bréfi þínu, og nú er ég með af öllum hug, því
í því er ekki ein einasta hugsun, sem ekki hefir lagt mig í einelti og
ofsókt mig á seinustu árum. Og verst er, að gagnvart þessum
hugsunum hefi ég ekki hreina eða góða samvisku. Mér er löngu
ljóst, að við erum ónýtir verðir þeirra hugsjóna, sem lengi hafa fyrir
okkur vakað, og að við slökum og hrökklumst meira og meira
undan straumnum. Áður vörðum við félag okkar með Ófeigi, sem
hafði mikil áhrif, og sóktum út á við með tímariti kaupfélaganna;
reyndum að sá ffækornum í akur þjóðfélagsins. Nú horfum við
höggdofa á, að þessum frækornum er traðkað, að þau eru étin af
TMM 1996:3
93