Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 60

dýrðardæmi Abrahams. Báðir ganga þeir sömu stræti, Kierkegaard bjó við
Gamla torg og gekk ávallt sama rúnt á sama tíma og er sagt að Kaupmanna-
hafnarbúar hafi stillt klukkur sínar eftir göngutúrum hans. Engar heimildir
eru þó um að þeir hafi ræðst við eða átt nokkur samskipti. Enda er sá galli á
beinni áhrifakenningu að Jónas les kvæðið upp á Fjölnisfundi 11. febrúar
1843, en bók Kierkegaards kemur ekki út fyrr en 16. október sama ár. Það er
líka frægt að Kierkegaard talaði aldrei um efni bóka sinna áður en þær
birtust, sérstaklega ekki þeirra sem hann skrifaði undir dulnefni.16 Hér þarf
því greinilega að fara aðrar leiðir til þess að leiða rök að því að kvæði Jónasar
og bók Kierkegaards séu sprottin af sama meiði; séu hvort tveggja bein
viðbrögð við trúfræðilegri umræðu síns tíma.
V
Það má telja öruggt að mjög fljótlega eftir komuna til Kaupmannahafnar
1832 og við upphaf háskólanáms síns fari Jónas að hugleiða samspil trúar
og vísinda, sem var eins og fyrr var nefnt, hið stóra mál þessa tíma. Strax í
fyrsta hefti Fjölnis (1835) ritar Jónas sína merkilegu grein, „Um eðli og
uppruna jarðarinnar“, þar sem hann reynir að stilla saman kristnar guðs-
hugmyndir og nýjustu kenningar og uppgötvanir vísindamanna. Um leið og
hann uppfræðir landa sína í alþýðlegum tóni um helstu hugmyndir um
sköpun heimsins og hvernig líf á jörðunni þróaðist, þá spyr hann sig, líkt og
svo margir menntamenn þessara áratuga, hvernig þetta komi nú heim og
saman við frásagnir Biblíunnar. Jónas neitar því að kenningar náttúrufræð-
inga um sköpun heimsins hljóti að leiða til guðsafneitunar og fullyrðir að
einmitt í öflum náttúrunnar og hennar eilífa lögmáli sjái menn vilja guðs: í
hinni fullkomnu skipan mála í náttúrunni birtist viska hans og fullkomleiki.
Slík rökfærsla var algeng á þessum tíma, og prýðilegt dæmi hennar má sjá í
niðurlagi greinarinnar þar sem Jónas ræðir um þyngdarlögmálið: „Tökum
sem dæmi þyngdina. í fyrstunni kemur hún oss fyrir sjónir eins og almennt
lögmál fyrir hlutina hér á jörðu; við nákvæmari ígrundun sjá menn að hún
er aðdráttarkraftur allra skapaðra hluta sín á milli; ennfremur að hún er sá
aflfjötur sem tengir saman alheiminn og loksins birtist hún oss sem sá
guðlegur vilji er viðheldur hnattakerfum heimsins í sínu fagra og undrun-
arverða sambandi. Hér höfum við hafið oss smátt og smátt frá einni skoðun
til annarrar háleitari og komum þar eins og annars staðar til þeirrar álykt-
unar að upphaf allra hluta sé guð.“ (Fjölnir 1. ár, 1835, 111.)
öll þessi röksemdafærsla vottar um að Jónas er að glíma við þessa hluti
og reynir eftir fremsta megni að halda guði inni í sinni heimsmynd, eins og
58
TMM 1996:3