Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 96

vörgum. Við þegjum og hrökklumst undan. En óvinurinn er ekki
aðgerðalaus. Yfir þjóðina ríður nú sterk individualistisk alda. Alls
staðar tranar sér fram þetta uppblásna, andstyggilega égsem krefst
alls fyrir sig, en neitar öðrum um allt. Sjálfsfórnarhneigður félags-
andi fer þverrandi og með honum allar þjóðlegar dygðir. Inn í
landið streyma imperíalistisk áhrif og stefnur. Hinn argasti
commercialismus (nýtt enskt huggrip, sem þýðir sig sjálft) er að
hreiðra sig hjá okkur, flúinn hingað undan hinum nýju félagslegu
hreyfingum (cooperation, sósíalismus) meðal annarra þjóða til
þess hér á hala veraldar að framdraga snýkjudýralíf sitt á okkur í
næði fýrir nýjum hugsjónum. Og blaðaskrumararnir hrópa hósí-
anna! Vér erum að evrópíserast! En við Þingeyingar o.fl. þorum
ekki að játa fyrir sjálfum okkur, hvað þá þjóðinni, að við séum
sósíalistar, við þorum ekki að sýna lit, ekki að hefja merkið. Og eftir
hverju er þó að bíða. Ekki gerir næsta kynslóð það, hún er ekki
ísbrjótaleg. Og alltaf fer verr og verr. Við stefnum óðfluga út í
kosmópólitískt konkúrranse anarki, og hvað verður þá úr okkur
sem þjóð? — Ef við þyrðum að sýna lit, þá mundi þjóðin ekki
standa ráðalaus yfir að hnoða saman skiljanlegu pólitísku
prógrammi.
Þetta skrifaði Benedikt 1903. Þrátt fyrir ugg hans varð pólitísk og félagsleg
þróun á íslandi næstu áratugina sú að það voru skoðanabræður hans sem
mótuðu íslenskt samfélag með samhjálp og mannlega samábyrgð að leiðar-
ljósi. Vegna þess skipulags lifum við því lífi, sem við lifum, en ekki í stjórnleysi
alþjóðlegrar samkeppni sem Benedikt óttaðist.
f upphafi máls míns vitnaði ég í ljóðlínur um fánýti og fallvelti mannlegrar
viðleitni. Allt flýtur að einum ósi. í fornu íslensku kvæði er samt talað um
það að góður orðstír lifi þó að fé og frændur og svo maðurinn sjálfur deyi.
Hvergi hef ég rekist á það í heimildum um Benedikt að hann hafi unnið verk
sín til þess að skapa sjálfum sér orðstír. Þvert á móti lítur hann á líf sitt sem
örsmáan hlekk í langri festi kynslóðanna. í bréfi til Unnar dóttur sinnar 1935
sagði hann:
Ég hefi fyrir löngu skilið það, að lífið gengur sinn gang tillitslaust
til þess, að einstaklingur lifnar eða slokknar, og að ég á enga
heimtingu á að til mín sé tekið meira tillit en annarra lífvera. Og
að meðan ég sjálfur er á valdi lífsins er mér skylt að vinna því það
gagn sem kraftar og skynjan orka, og því er svo dásamlega hagað,
að einmitt það friðar hið persónulega líf einstaklingsins og sam-
ræmir það lífsheildinni.
f bréfi til Þórólfs í Baldursheimi nokkrum árum fyrr talar hann um einstak-
lingana eins og lauf á lífsins meiði. Hvert og eitt fellur, en önnur vaxa í staðinn
94
TMM 1996:3