Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 58

í Kaupmannahöfn um miðja 19. öld og því hefur verið haldið fram að
fyrirlestrum Martensens megi að vinsældum og áhrifum jafna við fræga
fyrirlestra Henrich Steffens í byrjun aldarinnar og Georgs Brandesar í aldar-
lok.u Ekki urðu þó allir hrifnir og einn þeirra sem hneykslaðist var íslend-
ingurinn Magnús Eiríksson, ávallt kallaður frater, sem sá eintóman Hegel í
málflutningi Martensens. Magnús helgaði næstu áratugi lífs síns einarðri
baráttu gegn Martensen, skrifaði fjölmargar bækur og ritlinga gegn honum
og sparaði ekki stóru orðin. Er af því öllu mikil saga sem ekki verður sögð
hér. Þess má hins vegar geta að Frater var ekki alveg einn á báti og svo sem
ekki í slæmum félagsskap, því skömmu eftir að Martensen varð biskup
(1854) réðst Soren Kierkegaard heiftarlega á hann og dönsku kirkjuna.
Sameiginlega áttu þeir Kierkegaard og Magnús frater einnig djúpa og stæka
andúð á Hegel.12
IV
Þá mánuði ársins 1843 sem Jónas Hallgrímsson hímir klæðvana í herbergi
sínu og yrkir,13 gengur Soren Kierkegaard um götur Kaupmannahafnar og
er m.a. að semja bók sem kemur út 16. október sama ár, Frygt og bæven
(Uggur og ótti). Með bókinni vakir fyrir honum m.a. að varpa ljósi á
þversagnakennt eðli trúarinnar og sýna fram á hversu skammt skynsemis-
hyggja Hegels dragi til skýringar á svo flóknu og einstaklingsbundnu fyrir-
bæri. Til þess velur hann sem útgangspunkt fræga frásögn Gamla
testamentisins um fórn Abrahams, sem segir ffá í 1. Mósebók og alkunn er.
Kierkegaard setur sér það markmið að kanna hvers konar trú það sé sem geti
gert fyrirætlan um barnsmorð að heilögum verknaði. Hann spyr líka hvort
hægt sé, frá almennu siðferðilegu og kristilegu sjónarmiði, að setja allt í einu
öll almenn boðorð og lögmál um mannlega hegðun til hliðar. I þessu efni
hefur Kierkegaard augljóslega Hegel í huga, hugsanlega einnig Kant, en báðir
héldu fram kenningum um almenn siðalögmál sem giltu um alla menn við
allar aðstæður og og gerðu ekki ráð fyrir neinum undanþáguákvæðum. Það
er hins vegar augljóst að ffamferði Abrahams stríðir gegn siðaboðum bæði
Kants og Hegels. Kierkegaard stillir sumsé upp trúnni andspænis hinum
mannlegu siðalögmálum.
Kierkegaard skoðar Abrahamssögnina á sinn sérstæða og póetíska hátt,
hann kallar bókina „díalektíska lýrík“ og skrifar hana undir dulnefhi eins og
mörg verka sinna. Á bakvið það er viðleitni til þess að nálgast efnið hlutlægt
og forðast að túlkunin verði tengd hans persónu, en margir gagnrýnendur
hafa bent á að forsendur efnisins séu einmitt persónulegar. Kierkegaard hafi
56
TMM 1996:3