Gripla - 01.01.1998, Síða 32

30
GRIPLA
síst að leita í segulbandasöfnum Ámastofnunar sem Helga Jóhannsdóttir hef-
ur á undanfömum árum unnið við að skrásetja með það fyrir augum að koma
upp tölvutækum skrám um íslenskt þjóðfræðaefni sem safnað hefur verið hjá
eldra fólki og hljóðritað á segulbönd á síðustu áratugum. Þá standa vonir til
þess að kanna megi vinsældir einstakra kvæða, hvort þau voru kunn víða um
land, hversu almennt þau voru kunn og hvemig notuð. Fyrr en það kemst í
framkvæmd er vonlítið að tína slíkt saman. Þá vantar mikið á það að hand-
ritaskrár séu nákvæmar svo að unnt sé að leita af sér grun um smáræði eins
og eitt kvæði. I handritum get ég þó bent á uppskrift séra Friðriks Eggerz sem
var prestur í Skarðsþingum í Dalasýslu á 19. öld. Hún er í Lbs 936 4to, bls.
790-791. Fyrirsögn Séra Friðriks: „Þula rectus Okindarkvæði". í lok upp-
skriftar eignar klerkur kvæðið séra Stefáni Olafssyni í Vallanesi. Ovíst er með
öllu hvaðan séra Friðrik hefur það, en algengt var að nafn séra Stefáns tengd-
ist við skáldskap annarra manna, ef eitthvað var sem þótti líkjast honum.
Um vinsældir Ókindarkvæðis er það fyrst að segja sem ráða má af hand-
ritinu NKS 3315 II 4to sem prentað var eftir hér á undan. Þar sýnir orðalag
homklofagreinar við lok uppskriftar að þess voru dæmi að kvæðið væri
numið og flutt munnlega á 19. öld, þótt ekki komi fram hversu algengt það
var. Þá bendir lagið í Islenzkum þjóðlögum til munnlegs flutnings, og ein-
hvers staðar frá hefur Ólafur Davíðsson haft kvæðið, þótt hann láti vera að
nefna heimild. Enn er á það að líta að ljóðin sem Ólafur dregur saman og
birtir undir heitinu Islenzkar þulur og þjóðkvœði eru allajafnan kvæði og
þulur sem margir kunnu og víða vom kveðin eða sungin. Samt er ekki því að
leyna að stundum tekur hann kvæði úr handritum sem fólk hefur varla haft
mikið um hönd á hans dögum, og gat ráðið skyldleiki við vinsæl ljóð og
kvæðaefni á síðari tímum. Handrit séra Friðriks ber það með sér svo að ekki
verður um villst að kvæðið hefur verið á gangi í uppskrift eða fest í minni
manna vestur við Breiðafjörð á hans tímum.
Nú á tímum munu sumir sem þetta kynnu að lesa kannast við kvæðið af
hljómplötunni 18 íslenzk þjóðlög frá árinu 1976 þar sem Elísabet Erlings-
dóttir syngur og af plötu Megasar Nú er ég klœddur og kominn á ról (1978),
þótt ekki væri af öðru.
Athugun á texta Ókindarkvæðis í prentaðri útgáfu Ólafs Davíðssonar í
Islenzkum þulum og þjóðkvœðum með samanburði við textann sem prentaður
var hér á undan leiðir í ljós náinn skyldleika. Á erindum sem eru á báðum
stöðum munar ekki öðru en því að Ólafur lætur prenta „breka stát“ í 7. erindi
þar sem textinn í NKS 3315 II 4to hefur „brekastát“ sem er trúlega réttara, og
í annan stað að í 5. erindi í útgáfu Ólafs er „ælítil tönn“ þar sem í 3315 er „ein
lítil tönn“ sem teljast verður líklegri lesháttur. En mestu munar að textinn í