Gripla - 01.01.1998, Síða 257

SKÁLDIN ÞRJÚ OG ÞJÓÐIN
255
kvæðisins í nóvember 1818 hafi ekki verið með öllu undirhyggjulaus; og eitt
er víst að ekki verður annað séð en samtíðarmönnunum hafi fallist bæði orð
og hendur við þá dirfsku skáldsins að ávarpa ættlandið með orðunum „fagurt
og ógurlegt ertu þá brunar/ eldur að fótum þín jöklunum frá“. Móðuharðind-
in voru þá enn í minni fjölda landsmanna og úr áhrifamætti þeirra endurminn-
inga hefur varla dregið við endursögn.
Trautt verða fundnar frumlegri ljóðlínur í skáldskap þeirra þremenning-
anna en hinar síðastnefndu. Þar brýtur snilld frumleikans svo gersamlega í
bága við mat skrifandi samtíðarmanna skáldsins á náttúrufegurð að þeim
finnst sjálfsagt að geta kvæðisins sjálfs að engu nema með háðslegri tilvitn-
un! Hætt er við að fyrir ritöld hefði fáum þótt þess vert að festa það í minni,
þ.e.a.s. hefði skáldið og flytjandinn þá ekki breytt kvæðinu sökum gagnrýni
áheyrenda til að halda vinsældum.
Annars kemur það ekki á óvart að Bjama Thorarensen skuli hafa tekist
með kvæðinu Island að gera landa sína jafnorðlausa og heimildir benda til.
Við ávarpið „aftur í legið þitt foma þá fara / föðurland!“ bætir hann „áttu, —
og hníga í sjá“, svo að þjóðin lifi ekki við „vesöld með ódyggðum“. Þarna
virðist örla á landvættatrú og ef til vill hefur farið hrollur um marga við þessa
furðulegu skipun skáldsins þótt skilyrt væri. Ef til vill hefur getað hvarflað að
sumum að Bjami hafi orðið andheitur við kynni sín af álfum í æsku.
f skáldskap þessara þriggja brautryðjenda rómantísku stefnunnar í íslensk-
um bókmenntum sést sameiginleg trú þeirra á mætti hans og hlutverki bæði í
nútíð og framtíð þjóðarinnar. Bjami Thorarensen, sem hlýtt hafði á suma
fyrirlestra sem Henrik Steffens hélt á Ehlers Collegium í Kaupmannahöfn,
vetrarmisserið 1802-1803, áttaði sig mætavel á því að grípa yrði til gjörólíkra
ráða ætti að takast að efla sjálfstraust og vekja frelsishug íslendinga og orti
íslands minni. Kvæðið varð snemma vinsælt meðal íslenskra stúdenta í
Kaupmannahöfn, enda prentað í Studenterviser í Kaupmannahöfn 1819. Eftir
að þeir komu heim frá námi og urðu embættismenn víða um land breiddist
það út með þeim og varð eins konar þjóðsöngur langa hríð.
Frumleiki var aðalsmerki þremenninganna. Hjá Bjama birtist hann í ný-
stárlegri náttúrusýn. Eins og Þorleifur Hauksson (1976:19-20) hefur bent á er
hún tengd að nokkru við hinn foma heim kappa og skálda sem líta yfir landið
eins og fommenn úr haugum sínum í þjóðsögnum 19. aldar (sjá Jón Ámason
II 1862-1864:80). Einnig skal minnt á hina heiðnu þjóðtrú að menn dæju í
fjöll. í kvæðum Jónasar kemur einnig fram samband manns og náttúru en í
fjölbreyttari myndum sem mynda heildarsýn. Ognum náttúruaflanna er
bmgðið upp en oftast á jákvæðan hátt. Þegar hann hefur lýst hinum óskaplegu