Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2011, Side 5

HÁSKÓLINN Á TÍMUM KREPPU
5
Þetta undirstrikar einnig hið tvíræða eðli háskólans sem vikið er að hjá
Jóni og Sverrir Jakobsson fjallar um í grein sinni. Hann varð til sem
valdastofnun á miðöldum og í stofnanlegu umhverfi þeirra tíma byggðust
völd hans upp umhverfis það hlutverk hans að staðla æðri menntun og
ráða því hverjum hlotnaðist slík menntun. Þannig er háskólinn aldrei
eingöngu vettvangur frjálsrar rökræðu heldur einnig vígi íhaldseminnar,
menningarleg valdastofnun sem stýrir aðgangi að faglegu og akademísku
starfi: Með prófgráðunni.
Þema þessa heftis er vandi háskólans – krísan sem hann stendur kannski
alltaf frammi fyrir og verður hugsanlega að gera að einu af meginviðfangs-
efnum sínum. Sex höfundar fjalla um háskólann í fortíð og nútíð og gera
um leið tilraun til að greina háskólann sem samfélagslegt og sögulegt fyr-
irbæri. Niðurstöðurnar eru ekki fullkomlega samhljóma, en þær vísa þó
allar í sömu átt. Jonathan Cole, fyrrum aðstoðarrektor Columbia háskóla,
dregur það ef til vill skýrast fram með áherslu sinni á akademískt frelsi:
Háskólinn getur ekki lotið utanaðkomandi þvingun. Frjáls hugsun – frelsi
í rannsóknum, kennslu og umræðum er nauðsynleg forsenda háskóla-
starfs. Án þess er háskólinn innantóm skel. Það er jafnvel hægt að ganga
lengra og halda því fram eins og Jón Torfi Jónasson gerir í grein sinni að
líta þurfi á gagnrýna umræðu innan og utan háskólans sem skyldu háskóla-
manna og því sé ekki nóg að tryggja frelsið, það verði að ganga eftir því
líka að tjáningarskylda akademískra fræðimanna um mikilvæg málefni sé
rækt.
Það er ekki síst á sviðum þar sem vísindalegar uppgötvanir hafa djúp-
stæðar þjóðfélagslegar afleiðingar sem hætt er við því að reynt verði að
ófrægja niðurstöður rannsókna eða hafa óeðlileg áhrif á framvindu skiln-
ings á tilteknum fræðasviðum. Í grein sinni „Dómsdagsklukkan tifar:
Upp lýsing og afneitun í umræðu um loftslagsbreytingar“ rekur Guðni
Elísson þær ólíku leiðir sem farnar hafa verið til að grafa undan trausti
almennings á vísindalegu gildi loftslagsrannsókna, m.a. af pólitískum
þrýsti hópum sem óttast að ef reynt verði að sporna við losun gróðurhúsa-
lofttegunda á heimsvísu muni það vinna gegn frjálsu framtaki og efla rík-
isvaldið. Umhverfisverndarumræðan er í hugum sumra mestu harðlínu-
manna á hægri armi stjórnmálanna aðeins sósíalismi í dularbúningi og
þessir einstaklingar eru því reiðubúnir að kosta miklu til þess að koma í
veg fyrir að græn sjónarmið nái að skjóta rótum. Það má hinsvegar benda
á að meðal hófstilltari afla á hægri vængnum er umhverfisumræðan tekin