Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2011, Page 27

RÓTTæKUR HÁSKÓLI – TVÍRæÐUR HÁSKÓLI
27
I.
Margskipt eðli háskólasamfélagsins örvar rannsóknir, kennslu og þekking-
arleit á ólíka vegu. Í fyrsta lagi leiðir togstreita til samkeppni og samkeppni
er góð á meðan staðsetning hennar er innan marka hins faglega og fræði-
lega, vegna þess að hún stuðlar að endurmati og endurskoðun. Í öðru lagi
er margbreytileiki stöðug hvatning til umburðarlyndis. Umburðarlyndi er
forsenda stöðugleika innan háskólasamfélagsins þar sem mismunur og
ágreiningur geta þrifist án þess að leiða til sundrungar. Í þriðja lagi krefst
sameiginlegur vettvangur kennslu og rannsókna þess að innan háskólanna
fari fram samtal á milli ólíkra hópa – ólíkra menningarheima ef svo má að
orði komast – sem utan háskólasamfélagsins myndu frekar einangra sig
hver frá öðrum en eiga í samræðum.
Þessi atriði skipta mismiklu máli innan ólíkra fræðasviða. Margar
greinar og undirgreinar raunvísinda, svo dæmi sé tekið, þarfnast þess fyrst
og fremst að fá að vera í friði fyrir utanaðkomandi afskiptum. Háskólinn
þarf að skapa vísindamönnum aðstöðu og starfsfrið til að þeir geti náð
árangri og þeir þurfa að hafa aðgang að fjármagni sem gerir þeim kleift að
ná markmiðum sem stefnt er að. Flestar greinar hug- og félagsvísinda
tengjast hinsvegar pólitískri og samfélagslegri umræðu og nærast því á
sjálfsyfirvegun, gagnrýni og greiningu. Það er eðlilegt að slíkar greinar
sæti gagnrýni utan frá og að aðrir en sérfræðingar geti komið að umræðu
um þær.
Það er einnig misjafnt hvernig fólk með sérfræðiþekkingu blandar sér í
pólitíska umræðu sem varðar sérsvið þess. Í sumum tilfellum geta sérfræð-
ingar litið svo á að slík þátttaka sé skylda þeirra. Vægi sérfræðiþekkingar
getur ráðist af því hvernig hún er sett fram. Staða hennar er aldrei gefin
fyrir fram og sérfræðingur getur aldrei krafist þess að á hann sé hlustað í
krafti stöðu hans. Segjum að hagfræðingur geri athugasemdir á opinberum
vettvangi við arðsemisútreikninga stjórnvalda í tengslum við framkvæmdir
eða fjárfestingu. Slíkar athugasemdir má aldrei skilja sem kennivaldsúr-
skurð því þær eru alltaf framlag til umræðu. Þannig er staða sérfræðingsins
ekki önnur en hvaða almenns borgara sem er. Hann getur aðeins vænst
þess að framlag hans sé metið vegna innsýnar og þekkingar takist honum
að koma henni þannig á framfæri að viðtakendur geti skilið athugasemdir
hans og þær þyki vega þyngra en fullyrðingar annarra. Í öðrum tilfellum
má hugsa sér að sérfræðingur eða vísindamaður geti bent á atriði sem leik-
menn koma ekki auga á og þar með hafi hann haft afdrifarík áhrif á