Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2011, Síða 28

JÓN ÓLAFSSON
28
umræðuna. En hvernig sem á það er litið verða háskólamenn að búast við
því að framlag þeirra sé metið á sömu forsendum og annarra sem taka þátt
í umræðu.
Þetta vekur spurningar um hvort þátttaka háskólafólks í samfélagsum-
ræðu sé á einhvern hátt mikilvægari eða þýðingarmeiri heldur en þátttaka
almennra borgara og í framhaldi af því hvort og á hvaða forsendum
háskólinn ætti að styðja eða hvetja til slíkrar þátttöku. Rektor Háskóla
Íslands hefur lagt áherslu á miðlunarhlutverk háskólans. Hún vill efla
tengsl háskóla og samfélags með því að hvetja kennara við HÍ til að miðla
þekkingu sinni utan háskólans.2 En þótt vissulega skipti máli að vísinda-
og fræðimenn leggi sig fram um að koma sínum sérgreinum á framfæri
víðar en innan háskólans og háskólasamfélagsins er miðlun ekki þátttaka í
samfélagslegri umræðu. Sá sem miðlar hefur ekki áhrif á gerðir og ákvarð-
anir þeirra sem fara með völdin hverju sinni.
Í nýútkominni stefnu Háskóla Íslands 2011–2016 segir að fræðimenn
háskólans skuli vera „virkir þátttakendur í opinberri umræðu og stuðla að
uppbyggingu íslensks samfélags í krafti sérþekkingar sinnar.“3 Með þessu
orðalagi er hinsvegar sneitt hjá umdeildum þætti slíkrar þátttöku: Þegar
viðhorf háskólamanna eru umdeild og framlag þeirra kemur við kaunin á
hagsmunaaðilum. Vandinn hefur verið sá að þegar háskólamenn blandast í
umdeild mál getur sérþekking þeirra kallað fram fjandsamleg viðbrögð. Í
stað þess að hún veki traust eru þeir þá sakaðir um að nýta sér hana í þágu
tiltekinna viðhorfa eða hagsmuna.
Háskóli þarf að móta starfsmannastefnu sem hvetur til þátttöku í opin-
berri umræðu, eigi orðalag eins og það sem er að finna í þessari stefnu
Háskóla Íslands að hafa einhverja merkingu. En um leið þarf að ríkja sú
almenna krafa að framlag háskólafólks til samfélagsumræðu lúti sömu
grundvallarreglum og umræða innan háskólans. Þetta breytir því þó ekki
að innan háskólanna er samfélagsleg þátttaka alltaf umdeild og háskólayfir-
völd verða hverju sinni að verja tjáningar- og þátttökufrelsi einstaklinga,
um leið og sett eru mörk og viðmið. Togstreitan á milli tjáningarfrelsis og
þeirra marka sem reglur vísindalegrar og fræðilegrar umræðu skapa er
2 Þessi afstaða Kristínar Ingólfsdóttur rektors Háskóla Íslands kemur vel fram í við-
tali í útvarpsþættinum „Upp og ofan“ 13. október 2007. Jón Ólafsson, „Upp og
ofan“ (viðtalsþættir á sunnudagsmorgnum), RÚV – rás 1, 2007.
3 Stefna Háskóla Íslands 2011–2016. Ódagsettur bæklingur, bls. 21. Sjá rafræna
útgáfu hans á, www.hi.is./afmaelisforsida/Stefna-HI-281210.pdf (sótt 15. janúar
2011).