Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2011, Síða 178

178
JONATHAN COLE
voru á kaldastríðsárunum. Á McCarthytímanum voru þeir tiltölulega litlar
stofnanir og samningsbundin framlög og styrktarframlög ríkisins voru
minni hluti af tekjum þeirra en nú er. Það er rétt að minnast þess að snemma
á sjötta áratugnum voru árleg útgjöld Columbia háskóla innan við 50 millj-
ónir bandaríkjadala. Árið 2008 voru þau yfir 3 milljarðar og meira en fjórð-
ungur þeirrar upphæðar kom frá alríkisstjórninni. Aðrir stórir rannsókna-
háskólar eru í sömu stöðu, sem þýðir að þeir eru viðkvæmari fyrir pólitískum
afskiptum og stýringu en nokkru sinni fyrr.
Í víðum skilningi eru háskólarnir líka tengdari samfélaginu en áður hef-
ur verið. Þeir eru tengdir atvinnulífi, viðskiptum og stjórnmálum á marg-
víslegan hátt. Þessi tengsl leiða óhjákvæmilega til þess að þegar háskóla-
kennarar eða háskólanemar sýna hegðun eða láta í ljós hugmyndir sem
andstaða er við í samfélaginu eru þeir gagnrýndir á opinberum vettvangi.
Staðreyndin er hinsvegar sú að ef frjálsar rannsóknir eiga að leiða til upp-
götvana, er nauðsynlegt að þeir sem stunda þær geti í störfum sínum farið
leiðir sem sumum kunna að mislíka. Þegar stjórnvöld eða háskólayfirvöld
snúast gegn rannsóknastarfsemi akademískra starfsmanna og refsa háskóla-
kennurum sem laga sig ekki að rétttrúnaði augnabliksins, brjóta þau gegn
þessum mikilvægu grundvallargildum.
Akademískt frelsi á sér sterka málsvörn af tvennu tagi. Sú fyrri felst í því
að frjálsar rannsóknir hafa gildi í sjálfum sér og sama á við um sköpun
þeirra aðstæðna sem ófjötruð tjáning hugsana krefst. Hvernig væri annars
mögulegt fyrir rannsakendur og háskólakennara að kanna nýjar hugmynd-
ir og hugtök, ráðast gegn viðteknum viðhorfum og ríkjandi hugmynda-
fræði, leiðrétta villur og leita sannleikans? Frjáls tjáning hugmynda er
hluti af þeim grundvelli sem Bandaríkin eru reist á og í henni felst mögu-
legur sigur lýðræðis sem leyfir ósamhljóma hugmyndum að koma fram á
sviðið þar sem hægt er að verja þær, samþykkja þær eða hafna þeim í ljósi
skynsamlegra raka og gagna. Gildi slíkra hugmynda þarf ekki að felast í
neinum augljósum hagnýtingarmöguleikum. Góðir háskólar eru griða-
staðir þeirrar starfsemi sem þarf að njóta verndar frá valdhöfum hverju
sinni. Háskólar stuðla að því að möguleikar ímyndunaraflsins séu fullnýtt-
ir og að grundvallarsanninda sé leitað.
Síðari málsvörn akademísks frelsis og frjálsra rannsókna byggir á prag-
mat ískum leikslokarökum: Ef við ógnum akademísku frelsi og frjálsum
rann sóknum setjum við getu háskólanna til að gera miklar uppgötvanir í
stórhættu og fórnum mögulega ávöxtum hvorstveggja, þekkingarmiðlunar