Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Page 174

173
Aðalatriðið í huga Birtingsmanna var að þeir voru sjálfstæðir, frjálsir af
hvers konar afskiptum utanaðkomandi fjármagns eins og þeir benda ítrek-
að á í skrifum sínum. Á hinn bóginn má spyrja almennt hvort miðill sem
að stórum hluta byggir afkomu sína á auglýsingum geti kallað sig frjálsan
og óháðan. Hann er að minnsta kosti ekki óháður hinu kapítalíska kerfi.
Auglýsendur í Birtingi voru á meðal stærstu og áhrifamestu fyrirtækja í
íslensku viðskipta- og menningarlífi á sjötta og sjöunda áratugnum, svo sem
Eimskipafélag Íslands, Búnaðarbankinn, Útvegsbankinn, Flugfélag Íslands,
Loftleiðir, Kron, Olíuverzlun Íslands, Olíufélagið, Shell á Íslandi, Sjóvá,
Vátryggingafélagið, Samvinnutryggingar, Mál og menning, Almenna bóka-
félagið, Bókaútgáfan Iðunn, Menningarsjóður, fjöldi heildsala og prentsmiðja
og þannig mætti áfram telja. Erfitt er að greina pólitískar línur í þessum hópi
en þó endurspeglast hugsanlega áðurnefndur núningur við Morgunblaðið í
því að það auglýsir aldrei í Birtingi en Þjóðviljinn gerir það oft og tíðum.
Almenna bókafélagið auglýsir aftur á móti í tímaritinu samtalsbók Matthíasar
Johannessen við Tómas Guðmundsson, Svo kvað Tómas (3/1960), sem fékk að
auki ágæta dóma hjá Thor Vilhjálmssyni í 1.–2. hefti 1961 (57). Það var svo ef
til vill yfirlýsing um að ágreiningur Birtingsmanna við ritstjóra Morgunblaðsins
væri pólitískur en ekki persónulegur að ljóð eftir Matthías var birt í 1.–2. hefti
1965 (67–71).70
Stjórnmálalegt samhengi í Birtingi er einnig flókið. Dagný Kristjánsdóttir
heldur því fram í Íslenskri bókmenntasögu að þótt „Birtingsmenn væru sem
einstaklingar frjálslyndir eða vinstrisinnaðir tók tímaritið sér stöðu utan og
ofan við flokkspólitík, kommúnisma eða íhald, og hjó á báðar hendur […]“.71
Þetta má til sanns vegar færa. Birtingsmenn sköpuðu sér þá ímynd í ritinu að
70 Einar Bragi skrifaði reyndar afar neikvæðan dóm um fyrstu ljóðabók Matthíasar,
Borgin hló, árið 1958 en ekki í Birting heldur Þjóðviljann. Sjá Einar Braga, „Tvær
ljóðabækur“, Þjóðviljinn 22. marz 1958, bls. 4. Jóhannes Helgi svaraði dómnum og
sagði hann litaðan af þeirri staðreynd að Einar Bragi og Matthías væru ritstjórar
tveggja ólíkra menningartímarita, Birtings og Stefnis, sem væru á „öndverðum meið
í viðhorfum til þjóðmála og lista“ og hafi Einar Bragi ekki farið dult með andúð
sína á Stefnismönnum. Sjá Jóhannes Helga, „Vegna ritdóms“, Þjóðviljinn 26. mars
1958, bls. 6 og 10. Einar Bragi brást við í sama blaði og sagði dóminn byggðan á
forsendum „sem sóttar voru í verkið sjálft, og öðru ekki“. Sjá Einar Braga, „Stutt
athugasemd frá Einari Braga“, Þjóðviljinn 26. marz 1958, bls. 10. Ekki þarf að fara í
grafgötur með það að á milli þessara fylkinga logaði eldur en þeim mun táknrænni
var prentun ljóðs Matthíasar í Birtingi árið 1965.
71 Dagný Kristjánsdóttir, „Árin eftir seinna stríð“, Íslensk bókmenntasaga, IV. bindi,
ritstj. Guðmundur Andri Thorsson, Reykjavík: Mál og menning, 2006, bls. 417–
661, hér bls. 443–444.
MÓDERNÍSKA TÍMARITIÐ BIRTINGUR