Peningamál - 01.11.2000, Síða 41

um 7,5% í júní 1993 í kjölfar ákvörðunar um skerð-
ingu fiskveiðiheimilda. Hvorug þessara gengisfell-
inga hafði umtalsverð áhrif á innlent verðlag enda
voru þær gerðar við skilyrði samdráttar í efnahags-
lífinu. Frá gengisfellingunni í júní 1993 hefur mið-
gengi krónunnar verið óbreytt og gengi hennar
sveiflast í kringum miðgildið eftir því hvernig efna-
hagsaðstæður hafa verið og hvert aðhald Seðlabank-
ans í peningamálum hefur verið. Frá því í maí 1993
hefur gengisstefnan falist í því að halda gengi krón-
unnar innan vikmarka sem eru opinberlega tilkynnt
og ákveðin í samráði Seðlabankans og ríkisstjórnar.
Upphaflega voru vikmörkin 2,25% til hvorrar handar
við miðgildið. Þau voru víkkuð í 6% haustið 1995 og
loks í 9% snemma árs 2000. Þá var gengisviðmiðun-
inni breytt haustið 1995 og tekin upp viðmiðun við
gengisvog sem aftur miðaðist við samsetningu vöru-
og þjónustuviðskipta við útlönd í stað gengisvogar
sem var samsett af ECU (76%), Bandaríkjadal (18%)
og japönsku jeni (6%).
Frá 1993 hefur Seðlabankinn lagt vaxandi áherslu
á stöðugt verðlag sem meginmarkmið í peninga-
málum og gefið genginu minna vægi og skilgreint
það sem millimarkmið að aðalmarkmiðinu, þ.e.
stöðugu verðlagi. Vextir Seðlabankans, og þá fyrst og
fremst vextir í endurhverfum verðbréfaviðskiptum
bankans7 við lánastofnanir, urðu meginstjórntæki
hans en vægi viðskipta á verðbréfamarkaði hefur
smám saman minnkað eftir því sem verðbréfamark-
aðurinn hefur orðið burðugri og aðrir markaðsaðilar
hafa haft það hlutverk sem Seðlabankinn hafði á
fyrstu árum hans.
Seðlabankinn hefur lagt áherslu á að draga úr af-
skiptum af verðbréfamarkaðnum og losna við hlut-
verk viðskiptavaka fyrir ríkisskuldabréf og ríkis-
víxla. Ástæðan er sú að bankinn telur að tíð inngrip á
þessa markaði séu ekki æskileg þar sem þau geti leitt
til þess að vaxtamyndun á þessum mörkuðum verði
minna trúverðug en ella. Slíkt getur dregið úr við-
skiptum með bréfin á eftirmarkaði og hamlað frum-
sölu þeirra. Þá er það mat bankans að dýpt skulda-
bréfamarkaðarins hér á landi, eins og annars staðar,
geri það að verkum að bankinn geti ekki haft áhrif á
vexti með varanlegum hætti.
Til að leysa sig frá því að gegna hlutverki viðskipta-
vaka með ríkisskuldabréf gerði bankinn á árinu 1996
sérstaka samninga við nokkra aðila Verðbréfaþingsins
um að gegna hlutverki viðskiptavaka fyrir ríkis-
skuldabréf.8 Þessir samningar voru undanfari þess að
fjórir stærstu aðilarnir á skuldabréfamarkaðnum tóku
að sér viðskiptavakt á eigin forsendum vorið 1998.9
Seðlabankinn útilokar þó ekki að eiga viðskipti
með ríkisskuldabréf á Verðbréfaþinginu en slíkt
myndi þó gerast á grundvelli ákvarðana bankans
hverju sinni og til að ná tilteknum peningalegum
markmiðum. Við núverandi aðstæður er erfitt að sjá
við hvaða skilyrði það gæti reynst nauðsynlegt.
Farvegur peningastefnunnar
Vextir Seðlabankans, eða ávöxtun í endurhverfum
verðbréfaviðskiptum, eru meginstýritæki Seðlabank-
ans. Þessi lánskjör mynda jaðarávöxtun lánsfjár fyrir
lánastofnanir og hafa þannig áhrif á inn- og útláns-
vexti þeirra. Því leiðir vaxtabreyting Seðlabankans
að jafnaði til hliðstæðra breytinga á vöxtum í lána-
kerfinu með einhverri tímatöf.10 Áhrif breytinga
Seðlabankavaxta fara eftir tveimur farvegum.11
40 PENINGAMÁL 2000/4
7. Endurhverf verðbréfaviðskipti eru viðskipti með verðbréf þar sem
samið er um að viðskiptin gangi til baka að tilteknum tíma liðnum á
fyrirfram umsömdu verði. Í raun er eins og um lán gegn handveði í
viðkomandi verðbréfum sé að ræða en munurinn felst í því að „lánveit-
andi“ hefur eignarhald á verðbréfunum á samningstímanum.
8. Þessir samningar voru að formi til fjárvörslusamningar þar sem Seðla-
bankinn fól nokkrum aðilum að ávaxta hluta af ríkisskuldabréfasafni
sínu, gegn því að þeir gegndu hlutverki viðskiptavaka fyrir tiltekna
flokka ríkisskuldabréfa sem skilgreindir voru sem markflokkar.
9. Tveir viðskiptavakanna lentu í erfiðleikum á vormánuðum árið 2000 og
tilkynntu Verðbréfaþinginu að þeir hygðust hætta viðskiptavakt með
ríkisskuldabréf. Lánasýsla ríkisins og Íbúðalánasjóður brugðust við
með því að bjóða út viðskiptavakt á markaðsbréfum sínum. Viðskipta-
vakar skv. þeim samningum fá greidda veltuþóknun.
10. Aðstæður á lánamarkaðnum geta einnig gert það að verkum að vaxta-
breytingar Seðlabanka komi ekki fram í vöxtum lánastofnana.
11. Fjallað er um áhrif Seðlabankavaxta á aðra vexti í grein Þórarins G.
Péturssonar (1996), „Tímaróf vaxta og skammtímavaxtaspár“, Fjár-
málatíðindi, 43. árg., 169-183.
Rammi 3 Vaxtaróf Seðlabankans
Daglán Nafnvextir Ávöxtun
Viðskiptareikningar ................ 6,9% 7,1%
Innstæðubréf .......................... 10,9% 11,5%
Bindiskylda ............................ 9,7% 10,1%
Endurhverf viðskipti .............. - 11,4%
Daglán .................................... 12,4% 13,1%