Peningamál - 01.11.2000, Side 45

44 PENINGAMÁL 2000/4
að meðaltali á hverju binditímabili er að gera þeim
kleift að nota innstæðu á bindireikningum sem högg-
deyfi til að mæta sveiflum í lausafjárstöðu, sem ann-
ars myndu valda vaxtasveiflum á millibankamark-
aðnum. Hér á landi veldur fyrirkomulag innheimtu
tekna ríkissjóðs, svo að dæmi sé tekið, verulegum
sveiflum í lausafjárstöðu innlánsstofnana milli mán-
aða. Ástæðan er sú að virðisaukaskattur er innheimt-
ur á tveggja mánaða fresti (með gjalddaga 5. dag mán-
aðar).15 Auk innheimtu ríkissjóðs geta fjölmargar
aðrar ástæður legið að baki sveiflna í lausafjárstöðu.
Bindihlutföllin eru tvö, annars vegar 1,5% fyrir
ráðstöfunarfé þar sem upprunalegur binditími skuld-
bindinganna er 1 ár eða lengri og hins 4% fyrir annað
ráðstöfunarfé.
Vextir bindiskyldu eru auglýstir og tilkynntir
fyrirfram og liggja á milli vaxta viðskiptareikninga
og daglána.
Endurhverf viðskipti
Eftir breytinguna 1998 fara endurhverf viðskipti
Seðlabanka fram vikulega – á þriðjudögum – og eru
í boði samningar til tveggja vikna. Í raun fer fram
uppboð á endurhverfum samningum og tilkynnir
Seðlabankinn fyrirfram hvort hann hyggst kaupa eða
selja verðbréf á uppboðinu. Uppboðin geta auk þess
verið breytileg eftir því hvort Seðlabankinn fastsetur
þá ávöxtun sem um er að ræða eða fjárhæð útboðsins
en þá ræðst ávöxtun viðskiptanna á uppboðinu. Í
fyrra tilvikinu ræðst heildarfjárhæð samninganna af
tilboðum lánastofnana. Sömu stofnanir hafa aðgang
að uppboðum endurhverfra samninga og bindiskyld-
an nær til og gildir reyndar sú regla um öll viðskipti
lánastofnana við Seðlabankann. Fram til þessa hefur
Seðlabankinn eingöngu notað þá aðferð að festa
ávöxtun í uppboðunum. Kostur hennar er að bankinn
sendir skýr skilaboð um vaxtastigið. Hin leiðin, þ.e.
að takmarka fjárhæð samninga sem eru í boði, felur í
sér að nokkur óvissa getur skapast um hver ávöxtun-
in verður á uppboðinu og miklu skiptir að útboðsfjár-
hæðin sé rétt áætluð til að vaxtaþróunin verði sú sem
Seðlabankinn óskar. Í fljótu bragði kann að virðast
nokkuð áhættusamt að láta heildarfjárhæð fyrir-
greiðslu Seðlabankans ráðast af tilboðum lánastofn-
ana en hafa ber í huga að bankinn reynir ekki að stýra
peningamagni heldur skammtímavöxtum og mark-
mið hans er að hafa áhrif á aðra vexti, gjaldeyris-
hreyfingar, gengi og eftirspurn í hagkerfinu. Endan-
legt markmið hans er síðan stöðugt verðlag. Fræði-
lega skiptir ekki máli, sé spurn eftir fyrirgreiðslu skil-
greint samband, hvort vextir eða fjárhæð samninga er
fastsett. Það þýðir að spurn eftir grunnfé Seðlabank-
ans ætti ekki að vera mismunandi eftir því hvort
verðið eða magnið er ákveðið. Tilteknum vöxtum
samsvarar ákveðin spurn og væri framboð samninga
ákveðið ættu vextirnir að vera þeir sömu.
Lokaorð
Næsta verkefni á þessu sviði er að leysa Seðlabank-
ann frá því að vera viðskiptavaki ríkisvíxla. Eins og
þegar er nefnt eru nú í undirbúningi samningar á veg-
um Lánasýslu ríkisins og markaðsaðila á Verðbréfa-
þinginu um þátttöku þeirra í frumsölu ríkisvíxla og
viðskiptavakt á eftirmarkaði. Þá munu skapast skil-
yrði til þess að Seðlabankinn dragi sig til hlés. Það
fyrirgreiðslukerfi sem Seðlabankinn kom á fót árið
1998 hefur reynst vel. Það virðist skila stefnu
bankans í vaxtamálum til markaðsaðila með skýrum
hætti og undanfarin tvö ár hafa óverðtryggð vaxta-
kjör lánastofnana og peningamarkaðsvextir í megin-
atriðum fylgt stýrivöxtum Seðlabankans. Þá hafa
gjaldeyrisstraumar og gengi yfirleitt hreyfst með til-
ætluðum hætti þegar Seðlabankinn hefur breytt vöxt-
um sínum. Áhrif stýrivaxta bankans á spurn eftir út-
lánum virðast hins vegar óvissari og koma fram með
lengri töf. Því veldur að líkindum mikið vægi verð-
tryggingar á lánamarkaðnum þar sem raunávöxtun
verðtryggðra liða fylgir ekki stýrivöxtum bankans.
Tilvísanir
Már Guðmundsson og Yngvi Örn Kristinsson (1997), „Peningastefna á
Íslandi á 10. áratugnum“, Fjármálatíðindi, 44, bls. 103-128..
Þórarinn G. Pétursson (1996), „Tímaróf vaxta og skammtímavaxtaspár“,
Fjármálatíðindi, 43, bls. 169-183.
Palle S. Andersen og Már Guðmundsson (1998), „Inflation and Disinflation
in Iceland“, Working Papers, 1, Seðlabanki Íslands.
Bjarni Bragi Jónsson (1998), „Verðtrygging lánsfjármagns og vaxtastefna á
Íslandi“, sérrit 3, Seðlabanki Íslands.
Ársskýrsla Seðlabanka Íslands 1998, bls. 20.
15. Binditímabilið var valið með það fyrir augum að jafna á milli tveggja
tímabila þegar virðisaukaskattur fellur í gjalddaga þannig að helmingur
binditímabilsins liði fram að gjalddaga skattsins og helmingur þess á
eftir gjalddaga.