Peningamál - 01.11.2000, Page 60

PENINGAMÁL 2000/4 59
kerfið geti hleypt af stað eða miðlað áfram kerfis-
óreglu sem geti haft veruleg áhrif á allt fjármálakerf-
ið. Þannig eru greiðslukerfi sem annast stórar milli-
bankafærslur mun viðkvæmari út frá sjónarhóli
kerfisáhættu en smágreiðslukerfi þar sem litlu máli
skiptir frá sjónarhóli heildaráhættu þótt stöku
greiðslur misfarist eða tefjist. Greiðslukerfi sem ann-
ast uppgjör annarra greiðslukerfa, t.d. greiðslujöfn-
unarkerfa, eru almennt álitin „kerfislega mikilvæg“,
jafnvel þótt fjöldi greiðslna sé ekki mikill. Eðli
greiðslnanna getur þannig einnig skipt máli. Smá-
greiðslukerfi, sem jafnframt er eina greiðslukerfið í
tilteknu landi, er að sjálfsögðu mikilvægt, ekki endi-
lega vegna eðlis greiðslna eða fjárhæða, heldur
vegna mikilvægis þess í fjármálakerfinu. Spurningar
hafa vaknað um það hvort uppgjörskerfi vegna verð-
bréfaviðskipta falli undir skilgreininguna um mikil-
væg greiðslukerfi og er svarið háð því hvort fjárhags-
legt uppgjör fer fram í þessum kerfum eða ekki. Ef
fjárhagslegt uppgjör fer fram í kerfinu er það í flest-
um tilvikum talið í flokki „kerfislega mikilvægra“
greiðslukerfa.
Kjarnareglurnar 10
Megináherslan er sem fyrr sagði á vönduð vinnu-
brögð og traust umhverfi greiðslumiðlunar og fer hér
á eftir umfjöllun um nokkur atriði sem snerta hverja
af hinum tíu kjarnareglum. Hægt er að nálgast
greinargerð um kjarnareglurnar 10 og útfærslu þeirra
á heimasíðu BIS: http://www.bis.org. Kjarnareglurn-
ar 10 ásamt útskýringum á ábyrgðarsviði seðlabanka
eru einnig í sérstökum ramma með greininni.
1. Traustur lagalegur grunnur
Það er engin tilviljun að traustur lagalegur grunn-
ur er fyrsta boðorðið í þessum bálki. Ef lagalegur
grunnur er ótraustur eða álitinn ótraustur geta
ráðstafanir, sem til á að grípa ef einhver aðili að
greiðslukerfi bregst, fallið um sjálfar sig á ögur-
stund og allt fjármálakerfið gæti riðað til falls.
Það er því mikilvægt að lagalegt umhverfi sé
geirneglt eins og hægt er. Það er að mörgu að
huga, t.d. þarf að skoða lög og reglur greiðslu-
kerfisins sjálfs, lög sem fjalla um gjaldþrot og
meðferð þrotabúa, lög um samninga, lög um
ábyrgðir, lög um fjármálastofnanir, samninga
þátttakenda við greiðslukerfið og síðan þarf að
skoða þetta allt í samhengi. Jafnvel þótt laga-
grunnurinn sé talinn traustur er ekki þar með sagt
að ekki geti komið upp ófyrirséð vandamál þegar
í harðbakkann slær. Til dæmis getur komið upp á
versta tíma að ekki sé hægt að framfylgja tiltekn-
um aðgerðum á þann hátt sem búist var við. Því
er mikilvægt að þessi mál séu könnuð rækilega
fyrirfram og sérfróðir menn látnir yfirfara laga-
lega stöðu og benda á veikleika sem kunna að
vera til staðar. Auðvitað má segja sem svo að ekki
verður vitað fyrr en eftir á hvernig lagalegur
grunnur stenst í raunveruleikanum en vandaður
undirbúningur er líklegur til að skila sér með því
að færri óvænt atriði komi upp á borðið þegar á
reynir.
2. Skilningur á áhættu
„Ef þú veist ekki hvert þú ert að fara er ólíklegt
að þú komist þangað.“ Það sama á við um áhættu
í greiðslukerfum. Ef ekki er til staðar fullnægj-
andi skilningur á áhættu er líklegt að rangar
ákvarðanir verði teknar og að skellurinn geti orð-
ið þeim mun verri. Mælt er með því að reglur séu
skýrt orðaðar og einfaldar og að gefnar séu út
skýringar og leiðbeiningar til að aðilar að
greiðslukerfum átti sig á þeirri áhættu sem að
þeim snýr. Einnig er nauðsynlegt að rekstraraðili
sé vel meðvitaður um áhættu, bæði sína og ekki
síður annarra þátttakenda. Nauðsynlegt er að við-
halda þeim upplýsingum sem til eru og einnig
gæti verið viðeigandi að halda reglulegar kynn-
ingar á þessu sviði. Eitt af hlutverkum rekstrar-
aðila greiðslukerfis ætti að vera að sjá til þess að
til sé greinargott kynningarefni. Einnig gæti verið
gagnlegt að prófa með einhverjum hætti skilning
þátttakenda á áhættunni í greiðslukerfinu.
3. Stýring áhættu
Nauðsynlegt er að vinnubrögð séu markviss og
taki tillit til þeirra atburða sem kunna að koma
upp í greiðslukerfum. Þátttakendur þurfa einnig
að skoða vel og stýra þeirri áhættu sem snýr að
þeim sjálfum. Hugsanlegt er að hægt sé að stýra
áhættu að einhverju leyti með reglum um aðgengi
en þær verða þá að vera í samræmi við 9. kjarna-
regluna. Mælt er með því að hægt sé að setja
hámörk á eigna-/skuldastöðu gagnvart öðrum
þátttakendum. Þannig geta þátttakendur t.d. sjálf-