Peningamál - 01.11.2000, Page 69

68 PENINGAMÁL 2000/4
lágra vaxta og veðskuldir minni en í öðrum sambæri-
legum löndum þegar fasteignaverð var í hámarki.
Þótt lánveitingar til fasteignakaupa hafi aukist hröð-
um skrefum að undanförnu, eru fasteignalán enn til-
tölulega lágt hlutfall af heildarútlánum bankakerfis-
ins, eða 10%.
Hrun fasteignaverðs gæti eigi að síður haft um-
talsverð áhrif á heilbrigði fjármálakerfisins. Vegna
þess hve fasteignamarkaðurinn er næmur fyrir hag-
sveiflum getur tiltölulega vægur samdráttur haft af-
drifaríkar afleiðingar fyrir þá fjárfesta sem lagt hafa
umtalsvert fé í fasteignir á hámarksverði. Þegar fast-
eignaverð hækkar mjög ört á skömmum tíma getur
eftirspurn að sama skapi þurrkast upp skyndilega.
Hlutfall húsnæðisverðs af ráðstöfunartekjum bendir
til þess að húsnæðiskaup séu nú orðin eins óhagstæð
og þau hafa nokkurn tíma verið, enda húsnæðisverð í
Dublin nú orðið með því hæsta sem gerist í Evrópu.
Vegna lágra vaxta hefur greiðslubyrði hins vegar
ekki vaxið að sama skapi. Að meðaltali vörðu heim-
ilin 20% tekna sinna til afborgana og vaxtagreiðslna
af húsnæðisveðskuldum árið 1999, sem er nokkru
lægra en mest varð árið 1982 og helmingi lægra hlut-
fall en þegar breska fasteignaverðbólgan 1986-1989
var í hámarki. Hækki vextir hins vegar verulega mun
greiðslubyrði aukast að sama skapi, einkum hjá nýj-
um kaupendum.
Hvernig er hægt að bregðast við ofþenslu innan
myntbandalagsins?
Aðild Írlands að myntbandalagi takmarkar vissulega
möguleika stjórnvalda til þess að bregðast við of-
þenslumerkjum í þjóðarbúskapnum. Í sjálfu sér þarf
það ekki að leiða til skyndilegra umskipta. Sam-
keppnisstaða rýrnar vegna meiri verðhækkunar en í
samkeppnislöndum og framleiðsla færist í auknum
mæli yfir í heimavörur. Að því tilskildu að um hæg-
fara aðlögun sé að ræða þarf kostnaður ekki að vera
mikill. Hugsanlega, eins og vikið hefur verið að,
gætu umskiptin þó orðið skyndileg, sérstaklega ef
eignamarkaður er yfirspenntur og peningalegt aðhald
eykst á myntsvæðinu á óheppilegum tíma. Stjórnvöld
kunna því að vilja bregðast tímanlega við ofþenslu-
einkennum með öðrum úrræðum en peningalegu að-
haldi.
Eitt af því sem til greina kemur er að beita mót-
vægisaðgerðum á sviði ríkisfjármála. Tvennt gerir þó
markvissa beitingu ríkisfjármála við þessar aðstæður
tormerkjum háða. Í fyrsta lagi kann að vera erfitt að
réttlæta aukið aðhald á sviði ríkisfjármála þegar staða
þeirra er mjög sterk fyrir eins og á Írlandi nú. Í öðru
lagi eru margföldunaráhrif ríkisfjármálaaðgerða
fremur lítil í jafn opnu hagkerfi og því írska.
Aðhaldsaðgerðir á sviði ríkisfjármála þurfa því að
vera stórar í sniðum eigi þær að hafa tilætluð áhrif á
innlenda eftirspurn. Ýmsar umbætur á samkeppnis-
háttum, umgjörð launamyndunar o.fl. kerfisbætur
koma einnig til greina þótt þær beinist ekki beinlínis
gegn hagsveiflunni, en þær þurfa að vera tímanlegar
eigi að vera nokkur von um að þær mildi afleiðingar
ofþenslu í þjóðarbúskapnum.
Fræðilega ætti að vera mögulegt að beita sjálf-
stæðri peningastefnu til þess að draga úr ofþenslu á
fasteignamarkaði og milda verðhjöðnun. Það er því
áhugaverð spurning hvort sjálfstæð peningastefna
hafi í reynd gagnast þjóðum sem upplifað hafa álíka
ofþenslu á fasteignamarkaði og Írland nú. Reynslan
af fasteignabólunum á Norðurlöndum og Bretlandi
bendir ekki til að hægt sé að ganga að því sem vísu.
Hvergi hefur fasteignaverð gengið jafn kyrfilega til
baka að lokinni uppsveiflu og á Norðurlöndunum í
byrjun 10. áratugarins. Í Finnlandi og Noregi gekk
meira en öll fyrri verðhækkun til baka (130% í Finn-
landi).8 Sjálfstæð peningastefna og gjaldmiðill gögn-
uðust löndunum ekki til þess að koma í veg fyrir
verðhrun. Þvert á móti má ætla að brostið traust á
peningastefnuna og fall gjaldmiðlanna hafi átt sinn
þátt í að magna hrunið. Þess ber þó að geta að fast-
gengisstefna og afnám hafta á fjármagnshreyfingar
hafa líklega heft framkvæmd sjálfstæðrar peninga-
stefnu og e.t.v. orðið til þess að stjórnvöld brugðust
ekki nægilega tímanlega við ofþenslumerkjum. Hvað
sem því líður má draga þá ályktun að írsk stjórnvöld
hefðu ekki endilega verið í betri stöðu til að tryggja
stöðugleika með sjálfstæðan gjaldmiðil og aðild að
ERM, gengistilhögun Evrópusambandsins, forvera
myntbandalagsins.
Niðurlag
Óhjákvæmilegt er að hin sameiginlega peningastefna
myntbandalagsins henti ekki ævinlega öllum svæð-
um þess. Hið sama gildir raunar um ólík svæði innan
þjóðríkjanna sem að myntbandalaginu standa. Þann
8. Sjá Ireland: Selected Issues and Statistical Appendix, IMF Staff
Country Report nr. 00/99, ágúst 2000.