Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 73

bil og umtalsvert meira en undanfarin tvö ár. Þá er
eftirtektarvert að hagvöxtur eykst í öllum heimsálf-
um. Hann er áfram mikill í Bandaríkjunum, vaxandi
í Evrópu og Asíu og í Rómönsku-Ameríku verður
drjúgur hagvöxtur í ár eftir slakt ár í fyrra. Í Afríku
eykst hagvöxtur og í löndum sem hristu af sér hlekki
miðstýringar fyrir nokkrum árum verður góður hag-
vöxtur í ár. Verðbólga hefur einnig vaxið nokkuð.
Við þessi skilyrði hafa seðlabankar víða um heim
hækkað vexti. Nefna má t.d. að bandaríski seðla-
bankinn hefur hækkað vexti sína um 1,75 prósentu-
stig frá miðju síðasta ári og Seðlabanki Evrópu um
2,25 prósentustig frá því síðla árs 1999 þar til
snemma í október. Undirliggjandi verðbólga er enn
tiltölulega lítil í iðnríkjunum en nokkurra verðbólgu-
áhrifa er tekið að gæta frá hækkun olíuverðs.
Sjóðurinn segir að þrennt hafi einkum haft áhrif á
framvinduna á fjármagnsmörkuðum síðastliðið ár. Í
fyrsta lagi er sú útbreidda skoðun að á megingjald-
miðilssvæðunum væru ávöxtunarmöguleikar bestir í
Bandaríkjunum að teknu tilliti til áhættu, í öðru lagi
óvissa um styrk uppsveiflunnar í Evrópu og í þriðja
lagi mjög ótryggur efnahagsbati í Japan. Sjóðurinn
telur ekki að þetta þrennt útskýri að fullu gjaldeyris-
strauma á milli gjaldmiðilssvæðanna eða breytingar
eignaverðs en hafi engu að síður haft töluvert að
segja.
Heildarmynd af heimsbúskapnum er því fremur
áferðarfalleg. Hins vegar leynast ýmsar hættur í
henni. Í fyrsta lagi gætir enn ójafnvægis á ýmsum
sviðum. Nefna má ójafnan hagvöxt á þremur helstu
gjaldmiðilssvæðunum, ójafnvægi á viðskiptajöfnuði,
þ.e. gríðarmikinn halla í Bandaríkjunum, afgang í
Japan og ýmsum öðrum iðnríkjum, ójafnvægi í
gengismálum í þeim skilningi að gengi mikilvægra
gjaldmiðla er ekki í samræmi við grundvallarefna-
hagsskilyrði; sérstaklega virðist gengi evrunnar
gagnvart Bandaríkjadal úr samhengi við efnahags-
legar forsendur. Í ljósi mikils viðskiptahalla Banda-
ríkjanna má draga í efa að gengi dals haldist til
lengdar jafnhátt og nú. Að síðustu má nefna mjög
hátt verð hlutabréfa í ýmsum löndum, ekki síst í
Bandaríkjunum, en það hefur þó lækkað nokkuð að
undanförnu.
Í öðru lagi hefur olíuverð hækkað meira en nokk-
ur sá fyrir, bæði vegna framboðstakmarkana og
mikillar eftirspurnar. Haldist olíuverð mjög hátt mun
það leiða til minni hagvaxtar og aukinnar verðbólgu.
Einkum verða afleiðingarnar afdrifaríkar fyrir fátæk
olíuinnflutningsríki. Á fundunum í Prag var talið
brýnt að draga úr sveiflum í olíuverði og að það
lækkaði frá því sem það var þá.
Því má bæta við að ýmsar fleiri ástæður kunna að
vera fyrir háu olíuverði en framleiðslutakmarkanir
OPEC. Eftirspurn hefur verið mikil, olíubirgðir í lág-
marki, framleiðslugeta OPEC-ríkja og annarra olíu-
framleiðsluríkja mun vera nánast fullnýtt og afkasta-
geta olíuhreinsistöðva takmörkuð. Að sjálfsögðu
greinir menn á um hve mikið olíuverð geti lækkað frá
því sem það er nú. Til eru þeir sem halda því fram að
það muni lækka á ný undir 20 dali fatið. Aðrir minna
á að fyrir tilstilli Sádi-Araba hafi olíverð verið stöð-
ugt um nokkurra ára skeið á bilinu frá 16 til 22 dala
fatið, og að það þurfi að verða hærra til þess að
tryggja næga fjárfestingu í olíuvinnslu. Hugsanlegt
væri að nýtt verðbil yrði 22 til 28 dalir þegar til lengri
tíma er litið. Vegna þess að birgðir eru með minnsta
móti, flöskuhálsa gætir í olíuvinnslu og taugaveikl-
unar á markaðnum sé líklegt að verð muni sveiflast
nokkuð fyrst í stað og jafnvel verða enn hærra á
komandi mánuðum. Enda þótt þeirri ákvörðun
bandarískra stjórnvalda að nota hluta af öryggis-
birgðum sínum til þess að hafa áhrif á olíumarkaðinn
væri opinberlega vel tekið heyrðist einnig að öðru
fremur væri um sýndargerning að ræða sem aðeins
gæti haft áhrif í skamman tíma. Magnið væri svo lítið
auk þess sem viðbrögð OPEC við slíkri aðgerð
kynnu að verða neikvæð. Hún kynni að tefja fyrir
frekari framleiðsluaukningu eða jafnvel leiða til sam-
dráttar í framleiðslunni. Umfram allt var lögð áhersla
72 PENINGAMÁL 2000/4
Hækkun neysluverðs í %
Mynd 2
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
0
1
2
3
4
5
6
-1
%
Bandaríkin Japan EMU
Bretland Ísland
Verðbólga