Skírnir - 01.04.1987, Qupperneq 186

180
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKÍRNIR
Sjónarborn og stílbrek
Sú strákasaga, sem fram fer í fyrri bókunum tveim, er að mestu sögð frá
sjónarhóli Jóhanns Péturssonar. Það er djarft að farið hjá Einari að segja
bernskusögu í fyrstu persónu barns og um margt vandasamara en að segja
frá strák sínum í 3. persónu eins og Pétur Gunnarsson gerir í þeim frásögn-
um af Andra Haraldssyni sem eru undanfari og áhrifavaldar sögunnar af
Jóhanni Einars. 13. persónu frásögn er auðveldara að finna í senn jafnvægi
og spennu milli málskynjunar höfundar og texta hans og hinnar barnslegu
skynjunar sögupersónunnar; atburðir eru séðir af barni en fullorðinn mað-
ur segir frá þeim. Mér sýnist lítill vafi leika á því að þetta tvöfalda sjónar-
horn komist betur til skila hjá Pétri en Einari. Ekki svo að skilja að rangt
sé að segja bernskusögu í 1. persónu. Slíkt getur opnað mjög dramatíska
vídd í frásöguna og Einar hefur ekki farið dult með að hann sé undir áhrif-
um frá Blikktrommu Gúnters Grass, en í því snilldarverki leikur þessi vídd
einmitt meginhlutverk. En Blikktromman hefst á því að sögumaðurinn,
Oskar Matzerath, viðurkennir að hann dvelur á geðveikrahæli og ræðir að-
stæður á frásögutíma sínum áður en hann upphefur sjálfa frásögnina af
bernsku sinni. Það er því ekki aðeins að tvöfeldni sjónarhornsins hjá Grass
sé undirstrikuð í upphafi og haldið vakandi æ síðan, heldur kemur í raun
fram að sjónarhornið er „þrefalt", því söguhöfundur samsamar sig síður en
svo þeim „fullvaxna“ Óskari sem sögunni miðlar. Þó að Einar segi í áður-
nefndu Teningsviðtali að þeir „sem lesa Riddarana frá því sjónarhorni að
þeir séu að lesa sögu um greind eða greindarskort sex ára barns fara vitan-
lega í geitarhús að leita ullar“(46), skortir okkur átakanlega oft ummerki
þess innbyggða sjónarhorns sem við eigum að hafa á skynjun barnsins.
Jafnvel þegar hið hnyttna og svipríka myndmál Einars er bersýnilega ekki
sprottið beint úr hugarheimi barnsins heldur helgast af þroskaðri skynjun,
eins og í eftirfarandi dæmi úr Riddurunum, finnst mér Einar ekki gæta þess
að hamla gegn „einlægu“ viðhorfi sem getur hreinlega runnið saman við
hina barnslegu skynjun.
Þegar ég geng innum útidyrnar finn ég kvöldið nálgast úr öllum
áttum. Dimman yfir Esjunni er grænblá og lýsir kringum fjallið, sem
horfir yfir borgina alsett hvítum deplum. A móti mér niður stigann
kemur matartíminn einsog maður sem gengur á höndum niður
tröppurnar. (109)
Einar samsamar sig strákaheimi sínum óþarflega mikið og láist að skapa
þá írónísku fjarlægð á hann sem við sjáum til að mynda hjá Grass. Það má
jafnvel ganga svo langt að segja að sakleysi þessa strákaheims gangi upp í
„saklausri" heimssköpun höfundar. En sterk „innlifun“ Einars hefur þó
líka vissa kosti í för með sér, því hrynjandin sem iðulega ríkir í tveim fyrstu
bókunum tengist greinilega endursköpun hans á hugarheimi barnsins.
I frásögn Einars er viss taktur sem ríkir í skynjun sögumanns hans en er