Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 34
336
SVAVA JAKOBSDÓTTIR
SKÍRNIR
Og loks er Satan eftir langa og stranga för úr Helju sá við
blasa nýskapaða Jörð, er honum lýst svo:
Nærsta líkr nú
njósnarmanni,
þeim er áhyggja
ok örðugt ról
hafa nauðþjakat
um nótt heila
eyðistigum á
ok utan ljóss,
en fær loksins,
at lýsandi morgni,
fagra þreyttan fót
á fjallsbrún sett;
(JÞ 3. bók bls. 76)
Heildarmunstrið er greinilegt: erkifjandinn er sýndur sem „úti-
legumaður" á óbyggðri auðn, er setur fót á fjallsbrún, kominn úr
rauðglóandi bálastorku í neðra.
Það fer vart milli mála að myndin af manninum dularfulla,
sem sést alls óvænt standa uppi á fjallsbrún og bera við himin í
lok Grasaferðar, ásamt lýsingu Jónasar á grjóthruninu, bera
sterkan keim af frásögn Paradísar missis af Satan og umhverfi
hans. Þótt vísindaleg skýring Miltons á eldgosi standist ekki, vísar
hann auðsjáanlega til þeirrar miðaldahugmyndar að eldgígar séu
op niður til Helvítis. I mynd Jóns Þorlákssonar er bjarg (að vísu
sundursprungið) og ill svæla „rammrar fýlu ok reykjar bæði“. I
Grasaferð er stóreflis bjarg og bæði reykur og eldlykt. Lýsing
Jónasar á grjóthruninu leiðir hugann að eldgosi:
í þessu vetfangi flaug stóreflisbjarg fram hjá okkur; það hófst t háa lopt
og hjó upp torfur úr rindanum, þar sem við stóðum, og fyr, enn augað
eygði, var það horfið fram af skeiðinni, en dynkirnir ukust nú um allan
helming og gráblár reykur og eldlykt gusu upp. (bls. 23)
Grjóthruni fylgja væntanlega ekki allajafna gráblár reykur og
eldlykt. Óneitanlega er vítiskeimur af lýsingunni. Og í kjölfar
þessara óskapa birtist maður uppi á klettasnös sem gæti verið
valdur að þessu. „„Eða þessi þá“, sagði ég og benti upp fyrir okk-
ur [...]“ (bls. 24).
I ljósi þess sem hér hefur verið rakið er hugsanlegt að orðalag-
ið „norður á Sljettu" sé myndhverfing og geti jafnvel merkt
„norður og niður“!
Landslagið í Grasaferð fellur, þegar hér er komið, nokkuð vel
að sígildu munstri paradísarferða. Þar er fjallið sem klífa skal og