Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 214

516
GÍSLIÁGÚST GUNNLAUGSSON
SKÍRNIR
Það hefur ekki heldur spillt fyrir Birni Sv. Björnssyni að vera sonur
forseta Islands þegar hann var leystur úr haldi í Danmörku eftir stríð.
Vitaskuld var vandræðalegt fyrir ríkisstjórn Islands, svo ekki sé fastar að
orði kveðið, að sonur forsetans sæti í dönsku fangelsi grunaður um
glæpsamlegt athæfi í þágu þýska hernámsliðsins. Björn hafði fyrst gegnt
þjónustu í fréttaritaradeild „Waffen-SS“ á vígstöðvunum í Sovétríkjun-
um en síðar verið sendur í þjónustu til Kaupmannahafnar. Þar vann hann
að iróðursstörfum fyrir nasista og stjórnaði m.a. danska ríkisútvarpinu í
nokkra daga. I endurminningum sínum gerir hann heldur lítið úr mikil-
vægi starfa sinna. Þótt hann muni nöfnin á sovéskum borgum og bæjum
sem hann sótti heim, brestur hann einatt minni þegar kemur að því
hvernig ferðum hans var háttað og hvað á daga hans dreif. Björn heldur
því ennfremur fram að Hrafn og Illugi ýki mjög þátt sinn í undirróður-
starfsemi nasista í Danmörku. Vafalaust hefur hann rétt fyrir sér hvað
varðar hlutdeild sína að stjórn danska útvarpsins. Þar fór hann einungis
með sýndarvöld í fáeina daga og virðist lítil áhrif hafa haft á dagskrána.
Máli sínu til staðfestingar vísar hann í ritið F.E. Jensen og Danmarks
Radio under Besættelsen. Á hinn bóginn hafði hann aðsetur í höfuð-
stöðvum SS og Gestapo í Kaupmannahöfn og vann ötullega að áróðurs-
störfum.
Eftir uppgjöf Þjóðverja sat Björn í eitt ár í varðhaldi. Hann kveðst
aldrei hafa verið yfirheyrður um ákæruefni á hendur sér, en nokkrum
sinnum færður fyrir dóm til að bera vitni í málum annarra (bls. 174).
Landráðakafli dönsku hegningarlaganna virðist ekki hafa tekið til
Björns, þótt Sambandslögin væru enn í gildi er hann kom til Danmerkur
og hann því þegn Danakonungs hluta þess tíma er hann starfaði í land-
inu. Björn hafði ekki heldur gerst sekur um beina stríðsglæpi. Þótt hugs-
anlega hefði verið unnt að ákæra hann fyrir áróður í þágu nasista er ljóst
að mál hans var viðkvæmt fyrir dönsk stjórnvöld engu síður en íslensk.
Samskipti landanna voru stirð eftir lýðveldisstofnunina og Björn dregur
ekki dul á að mál hans hljóti að hafa borið á góma í viðræðum eða
skeytasendingum ráðamanna. Hann kveðst þó ekki vita hvort formlega
hafi verið farið fram á að hann yrði látinn laus (bls. 176). Þeir Hrafn og
Illugi geta þess að saksóknarinn danski hafi neitað því í blaðaviðtali að
svo hafi verið (bls. 339).
Ymislegt bendir þó til þess að íslensk stjórnvöld hafi haft einhver af-
skipti af málinu. í fyrra lagi var Birni komið með hraði til Svíþjóðar áður
en dönsk dagblöð fengju veður af því að hann væri laus úr prísundinni. í
síðara lagi sýna Hrafn og Illugi fram á að umfangsmiklar skeytasending-
ar gengu á milli sendiráðsins í Stokkhólmi og utanríkisráðuneytisins
vegna heimfarar hans. Voru sum þau skeyti á dulmáli. Á hinn bóginn ber
mikið á milli frásagna þeirra bræðra og Björns sjálfs af atburðum. Þótt
margt bendi til þess að þeir bræður lýsi atburðarásinni með dramatískari
hætti en tilefni er til, ber að hafa í huga að engin leið er að sannreyna frá-