Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 119

TERRY GUNNELL
Skírnisleikur og Freysmál
Endurmat eldri hngmynda nm „forna norræna helgileiki“
menn hafa lengi velt fyrir sér hugsanlegum tengslum eddu-
kvæða við heiðna helgisiði.1 Eíugmyndir þar að lútandi koma
fram aftur og aftur, þrátt fyrir að því hafi oft verið haldið fram að
líta beri á flest öll kvæðin í Eddu sem bókmenntaverk er ort hafi
verið eftir kristnitökuna, með hliðsjón af, eða undir sterkum áhrif-
um frá lærðum evrópskum bókmenntum og hugmyndum. Meg-
invandinn í þessu sambandi er að koma efni í kvæðum á borð við
Sigrdrífumdl, og Ljóðatal og Rúnatal í Hávamálum, sem virðist
mega rekja til eldfornrar heiðni (sjá t.d. Einar Olaf Sveinsson
1962, 466, 311-314), heim og saman við þá staðreynd að handritin
sem geyma þetta efni eru frá síðari hluta þrettándu aldar (sjá
Lindblad 1980, 166; Jón Helgason 1971, v). Flest bendir til að
frumrit þessara handrita séu ekki eldri en frá fyrri hluta þrettándu
aldar (Lindblad 1980, 162). Þá hafði kristnin „ráðið ríkjum“ á Is-
landi, á einn eða annan hátt, um að minnsta kosti tveggja alda
skeið og það þykir með ólíkindum að upprunalegt en úrelt heiðið
trúarefni hafi varðveist óbrenglað svo lengi í munnlegri geymd.
Það má þó ekki alveg horfa framhjá vel þekktri frásögn Gunn-
laugs Leifssonar í Jóns sögu helga (237) af því hvernig Jón biskup
Ogmundarson, á fyrri hluta tólftu aldar,
svarf ok af snarpri og bitrligri hirtingar þél alla óháttu, fjplkyngi ok
fordæðuskap, galdra og gerníngar, ok allan sjónhverfiligan kuklaraskap,
1 Grein þessi er byggð á fyrirlestri sem fluttur var á vegum Félags ásatrúar-
manna þann 28. mars 1992. Ég fjalla mun ítarlegar um þetta efni og um önnur
eddukvæði út frá sama sjónarhóli í doktorsritgerð minni, sem ég varði við
University of Leeds í desember 1991. Ég þakka Vísindasjóði íslands fyrir
veittan styrk til að vinna að þessari grein og auk þess fjölda fólks sem lagt hef-
ur mér lið við þetta verkefni, sérstaklega Dr. Rory McTurk, Dr. Andrew
Wawn og prófessor Jóni Hnefli Aðalsteinssyni. Allar tilvitnanir í eddukvæði
hér á eftir eru úr Jóni Helgasyni 1971.
Skírnir, 167. ár(haust 1993)