Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 172
474
SIGURÐUR A. MAGNÚSSON
SKÍRNIR
slitum um mótun og þróun siðmenningarinnar. Átökin í verkinu
eiga sér ekki stað á siðrænu plani, heldur miklu fremur á „póli-
tísku“ eða persónulegu plani. Þau snúast um rétt og mátt einstak-
lingsins til að beita vilja sínum - og í framhaldi af því um hömlu-
laust frelsi mannsandans til að fara eigin leiðir án tillits til guð-
legra fyrirmæla, viðtekinna hefða eða réttrar hegðunar.
I þessu samhengi er ekki ófróðlegt, að bæði Job og Próme-
þeifur (Job í ríkara mæli) rekja fyrri dáðir sínar og gera allmikið
úr þeim. En munurinn á dáðum þeirra sker vissulega í augu. Job
rifjar upp óaðfinnanlega framkomu sína við meðbræðurna, fél-
agsleg hyggindi og dómgreind, trúnað sinn við fornhelgar hefðir
og dálæti sitt og traust á Guði. Á hinn bóginn minnist Próme-
þeifur gamalla dirfskuverka, hugprýði sinnar, kænsku og ástar á
mönnunum - ekki í hefðbundnum og tilfinningasömum góð-
gerðaskilningi, heldur í þeim skilningi að hann hefur fært þeim
ómissandi meðöl til menningar og sjálfsþroskunar. Þessi skils-
munur er að mínu mati ákaflega þýðingarmikill og endurspeglar
menningarlegan bakgrunn beggja verka.
Á þessu er enn frekar hnykkt með afstöðunni til æðri máttar-
valda: Guðs og Seifs. Alveldi og ágæti Guðs eru hafin yfir allan
efa; hann er einvaldurinn, foringinn eini, upphaf og orsök alls
sem er. Þetta er valdboðsgjörn eða alræðishneigð afstaða sem oft
er talin stuðla að jafnvægu og farsælu samfélagi. Afturámóti er
Seifur nokkurskonar hálfmennskur döglingur, léttúðarfullur
uppskafningsguð sem brotist hefur til valda og hægt er að berjast
gegn eða einfaldlega virða að vettugi. Jafnvel þó Seifur einn sé
frjáls (50), og jafnvel þó hann sé alvaldur, þá virðist það vera
tímabundið. Honum kynni að verða steypt af stóli einhvern dag-
inn. Seifur birtist í gervi sem einna helst minnir á forseta eða for-
sætisráðherra í nútímaríki: vald hans er valt og tímabundið. Að
því leyti stendur hann nær því sem við nefnum „lýðræði". Afþví
hann misbeitir valdi sínu verður honum steypt, segir Prómeþeif-
ur. Á hinn bóginn er Guð að því leyti „alþýðlegri“ en Seifur, að
hann kemur sjálfur til fundar við Job, en Seifur lætur sér nægja að
senda erindreka!
Ekki skyldi því gleymt að Grikkir töluðu um Forlög, Orlög
eða Auðnu sem þeir nefndu Nauðsyn. Prómeþeifur segir sér vera