Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 239

SKÍRNIR
ÞRJÁR SKÁLDASÖGUR
541
á í heiminum og illskan flæddi í gereyðandi holskeflum slapp hann ein-
hvernveginn alltaf. Það var einsog hann væri stikkfrí, laus allra mála þeg-
ar hert var á línum eða strekktust netin og hörnuðu hnútar" (78). Þótt ekki
segi neitt þar um berum orðum má lesandi vel láta sér skiljast að einmitt
þetta hér - „að vera stikkfrí" - sé meiri tilvistarháski en margur hyggur.
Thor rekur nokkur dæmi þess að hann sætir aðkasti fyrir að vera
Thorsari og þó andvígur flestu því sem þeirra var, þetta þykir tortryggi-
legt til vinstri og til hægri og hjá kollegum. Þetta er byrði að bera; Thor
kemur ekki til hugar að sveia sinni móðurætt, öðru nær, en lesandinn
skilur vel þörfina fyrir að „rífa sig frjálsan af vönduðu borgaralegu upp-
eldi“ (20). Ættarlýsingin fyrri er, að svo miklu leyti sem hún er saga
Thors sjálfs, sagan um leið hans að heiman, út í staðina þar sem heims-
menningin býr með Sturm und Drang í lífsháttum og veraldarumbrot-
um. Seinni hluti bókarinnar segir svo frá föðurætt skáldsins, Brettingum
og öðrum Þingeyingum sem rekja má rætur til. Og verður úr öllu saman
einskonar hliðstæða við ferðir Thors í skáldverkum, sem fyrst gerast á
samevrópsku sviði en færa svo vettvang sinn norður hingað: þingeyski
kaflinn er fyrst og síðast um heimkomu eftir langa útivist.
Hér ríkir samfögnuður við fortíð sem byggð er „ódrepandi bændum,
fiskimönnum og skáldum", við þá bændamenningu sem Guðbergur
Bergsson fussar við í sinni bók sem hverjum öðrum misskilningi („Þótt
bóndi í Suður-Þingeyjarsýslu hafi átt tvær bækur í hillu er sú eign ekki
menning" [GB 64]). Thor gefur sig hiklaust á vald þjóðlegum fróðleik og
lætur hann flæða yfir lesandann með skyldugri ættvísi (og eru fleiri til
sögu nefndir en afgreiddir verði með góðu móti), með aðdáun á krafta-
mönnum og íþróttamönnum og hverskyns mannraunum og hugviti í
vinnubrögðum, merkum hannyrðakonum, sérvitringum, ljóngáfuðum
andskotum og meira að segja þeim sem baka kökur öðrum betur: „löngu
er kominn tími til að lofsyngja og rétta hlut íþróttamanna og kvenna í
þeirri grein“ (164). Hnallþórur lifi! Hér ber hvergi skuggann á. Mannlíf-
ið er erfitt og ill álög á næsta bæ, en það er samofið skáldskap. Þeirri
sagnaskemmtun sem „lét ekki staðreyndir skemma góða sögu“ (135) og
lyftir þökum kotanna sem fyrr var rakið. Þetta er um leið allt tengt ræki-
lega inn á hetjuskapinn: íslensk menning er bóndi sem skríður upp
skælda gjáskoru með orgel á bakinu því ekkert skal koma í veg fyrir að
hljóðfæri komi heim á bæinn (157).
Óþarft að taka það fram að vitaskuld er hægt að skrifa allt aðrar og
grimmari „600 síður“ um bændalíf fyrir norðan. En það er ekki á dag-
skrá heldur hitt: skáldið leitar að sínum rótum til að finna þar athvarf og
brýningu. Hann kýs að festa hugann við allt það sem „hjálpaði Islend-
ingum öldum saman til að brjóta náttúrulögmálin og lifa af“ (110).
Mannraunir eru enn ekki úr sögunni og þegar sögumaður lendir í þeim
sjálfur-