Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 107
SKÍRNIR
ÖR í HJARTA SAMTÍMANS
409
Kant segir skilið við hina sígildu þrætu um fyrirmyndarhlutverk
hinna fornu spekinga og hvort nútímamenn séu jafnokar þeirra,
og flækir hugsunina, sem er orðin að samtímagreiningu, í hið
linnulausa ferli sjálfsstaðfestingar sem, í ljósi nýrrar söguvitundar,
heldur nútímanum stöðugt á hreyfingu allt fram á þennan dag.
Þessi heimspeki, sem er gagntekin af líðandi stund, fæst við sam-
band nútímans við sjálfan sig, eða við „rapport ‘sagital’ á sa propre
actualité“,3 Hölderlin og hinn ungi Hegel, Marx og ungu Hegel-
sinnarnir, Baudelaire og Nietzsche, Bataille og súrrealistarnir,
Lukács, Merleau-Ponty, yfirleitt allir þeir sem bjuggu í haginn
fyrir vestrænan marxisma, ekki síst Foucault sjálfur - allir vinna
þeir að því að skerpa þessa nútímalegu tímavitund sem hóf inn-
reið sína í heimspekina með spurningunni „Hvað er upplýsing?".
Heimspekingurinn verður að samtíðarmanni; hann sviptir af sér
hulu ópersónulegrar framkvæmdar og segir til sín sem persóna af
holdi og blóði, sem sérhver sjúkdómsgreining á þeirri samtíð er
ávallt blasir við verður að taka mið af. Jafnvel þegar horft er um
öxl er upplýsingartímanum lýst á sama hátt og hann lýsti sjálfum
sér; hann markar innreiðina í nútímann, sem sér sig tilneyddan að
skapa úr sjálfum sér vitund sína og viðmið.
Ef hér er ekki á ferð annað en endursögn á hugleiðingum
Foucaults vaknar spurningin: hvernig samræmist svo jákvæður
skilningur á þeirri nútímaheimspeki, sem einatt beinist að líðandi
stund og er greypt í samtímann, vægðarlausri gagnrýni Foucaults
á nútímann; hvernig í ósköpunum fer sjálfsskilningur Foucaults
sem hugsuðar í anda upplýsingarhefðarinnar saman við skýlausa
gagnrýni hans á einmitt þessu sama þekkingarformi nútímans?
Kallar ekki söguspeki Kants, kalla ekki vangavelturnar um
stjórnarskrá frelsisins, um samfélag heimsborgara og eilífan frið,
kallar ekki túlkunin á hinum byltingarkennda eldmóði sem tákni
sögulegrar þróunar til hins betra, kallar ekki hver einasta lína á
fyrirlitningu valdafræðingsins Foucaults? Frýs ekki sagan frammi
fyrir stóísku tilliti fornminjafræðingsins Foucaults og kristallast í
ísjaka handahófskenndra orðræðumynda? (Þannig lítur a.m.k.
3 Fr.: ,,‘örvakennt’ samband við eigin líðandi stund".