Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 171
SKÍRNIR
JOBSBÓK OG PRÓMEÞEIFUR
473
Sé gerður samanburður á fyrra helmingi beggja verka, kemur í
ljós að Prómeþeifur og Job eiga æðimargt sameiginlegt. En síðan
breytast fas og framganga þeirra beggja. A sama tíma og Pró-
meþeifur verður æ þrjóskari, heiftarfyllri og öruggari með sjálfan
sig, horfum við uppá Job beygja sig í fullkominni undirgefni, gefa
sig á vald hrolli, ótta og iðrun. Strax í 21. kapítula verður vart ótt-
ans sem er að vakna með Job: „Já, þegar ég hugsa um það, skelfist
ég, / og hryllingur fer um mig allan“ (21:6). Og í lokin hefur hann
algerlega snúið við blaðinu. Lokaorð Jobs, „Fyrir því tek ég orð
mín aftur / og iðrast í dufti og ösku“ (42:6), eru í hrópandi mis-
hljóðan við lokaorð Prómeþeifs, „Ofviðri hefur Seifur sent /
sannlega mér til ógnar. Heilaga móðir mín! / Festing, sem tendrar
lýðum ljós, lít hér mín ranglát kjör“ (1089-1093).
Job týnir sínum tragísku eigindum, „frelsast" fyrir hlýðni sína
og auðsveipni, öðlast á ný hagsæld og mannvirðingar, en Pró-
meþeifur heldur til hinstu stundar fast við sannfæringar sínar og
persónulegt verðmætamat, er dæmdur fyrir sjálfræði sitt og seld-
ur undir kvalræði og lítilsvirðingu af guðunum. Hann er samt að
endingu leystur úr fjötrunum af Heraklesi að því er goðsögnin
hermir, og sennilega hefur þríleik Eskýlosar lokið á sömu lund.
Þessi niðurstaða er vitaskuld nátengd höfuðstefjum verkanna,
sem eru í eðli sínu gagnólík. I sögunni um Job er frá byrjun til
enda lögð megináhersla á siðræna þætti mannlífsins, góða al-
menna hegðun, líknsemi, réttvísi og umhyggju fyrir náunganum.
Þetta styrkir þá hugmynd, sem fyrr var varpað fram, að Jobsbók
eigi sér rætur í menningu hóphyggju og samheldni þarsem félags-
leg og siðræn verðmæti sitja í fyrirrúmi. Utfrá þessum forsendum
eru niðurstöður Jobs réttar - raunar óhjákvæmilegar. Samkvæmt
Jobsbók krefst farsæld hópsins undirgefni einstaklingsins við Guð
og fornar dygðir.
Höfuðstefið í Prómeþeifi Eskýlosar er allt annars eðlis - í
rauninni gagnstætt stefinu í Jobsbók. Prómeþeifur er persónu-
gervingur andlegrar fullkomnunar mannsins, persónulegs þroska
hans, án tillits til félagslegrar löghelgunar. Hann er einn eftir-
minnilegasti uppreisnarseggur menningarsögunnar. Hann líður
fyrir það góðverk að hafa fært mönnunum eldinn, sem ræður úr-