Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 69

SKÍRNIR
SAMTÍMINN HUGTEKINN
371
sjálfsmynd upplýsingarinnar leynist grimmdarlegur, ólgandi vilj-
inn til vitsmunalegra valda. Sannleiksviljinn þorir ekki að kannast
við að geðveikin, holdið, girndin, í stuttu máli sagt allt sem er
öðruvísi og honum stafar ógn af, er í raun hans eigin skugga-
mynd. Hann getur því ekki horfst í augu við þessar umbúðalausu
birtingar viljans heldur verður að grípa til ‘mannúðlegri’ lausna.
Foucault túlkar upplýsingartímann sem eina samfellda sögu
hamslausrar vitsmunaframleiðslu. I líki mannvísindanna getur
hún af sér háþróað kerfi orðræðumynda er gegna því hlutverki að
bægja frá hættunni sem hugverunni stafar af sjálfri sér. Aþreifan-
leg dæmi um þetta eru geðdeildir og fangelsi, sem í augum
Foucaults hafa alla tíð haft það eina hlutverk með höndum að
„staðfesta hið óstaðfesta dýr manninn", eins og Nietzsche komst
að orði. Fyrr á öldum hlutu ‘sjúklingarnir’ og ‘afbrotamennirnir’
(sem voru lauslegt samansafn vændiskvenna, betlara, ‘kynvill-
inga’, atvinnuleysingja og ýmiss konar sérvitringa) hina hroðaleg-
ustu meðferð og voru hafðir almenningi til sýnis bæði til
skemmtunar og aðvörunar. Boðberar upplýsingarinnar tóku upp
á því að opna pyntingarkjallarana og breyta þeim í betrunarhæli
og uppeldisstofnanir þar sem heill her sérmenntaðra lækna,
presta, afbrotafræðinga, sálfræðinga og félagsráðgjafa beitti út-
smognum vísindalegum aðferðum til að beina hinum afvega-
leiddu inn á rétta braut.
Látum nú staðar numið um sinn á þessari hraðferð um kenn-
ingar Foucaults og snúum okkur að Habermas, sem dregur enga
dul á að hann er á eins öndverðri skoðun við Foucault og hugsast
getur. Rétt er að geta þess í upphafi að þar sem Habermas á í hlut
ofReason. New York: Random House, Pantheon Book 1965; The Birth of the
Clinic: An Archaelogy of Medical Perception. New York: Random House,
Pantheon Books 1973; The Archaelogy of Knowledge. New York: Random
House, Pantheon 1972; The Discourse on Language. New York: Harper
Colophon 1976; Discipline and Punish: The Birth of the Prison. New York:
Random House, Pantheon 1977. „Skipan orðræðunnar" birtist I íslenskri
þýðingu Gunnars Harðarsonar í bókinni Spor í bókmenntafrœði 20. aldar,
ritstj. Garðar Baldvinsson o.fl., Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla
íslands 1991, bls. 191-226.