Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 145
SKÍRNIR
SKÍRNISLEIKUR OG FREYSMÁL
447
fóstbræðralag og í Laxdœla sögu (IF V, 106) þar sem það virðist
vera samheiti orðsins seiðr (sjá Kálund 1889-1891, 131).
Slíkur helgisiður á vetri sem kann að hafa tengst Frey leiðir
hugann að frásögn Olafs sögu Tryggvasonar hinnar mestu af því
þegar Gunnar helmingur slóst í för með talandi líkneski guðsins
Freys og „konu“ hans á hefðbundnum vetrarleiðangri þeirra yfir
fjalllendi Svíþjóðar. Markmið ferðarinnar var „að gera mönnum
árbót“ (Flateyjarbók, 1860, I, 332-339; ÍF IX, 109-115). Gunnar
þreyttist á að ganga en þegar hann reyndi að setjast upp í vagninn
hjá þeim skötuhjúum réðst stytta Freys að honum. Tókust þeir
þar á með þeim afleiðingum að Freyr fellur: „Hleypr þá ór
líkneskinu sá fjandi er hafði í leynzk ok var þá tréstokkr einn
tómr eftir.“ Gunnar klæðir sig þá í „umbúning" guðsins (Flateyj-
arbók, 1860, 338; sjá Finn Jónsson 1930, 173, 1. 43)7 og tekur sæti
hans á vagninum við hlið eiginkonunnar. Þegar þau ná áfangastað
má ljóst vera að móttökunefndin lætur blekkjast af búningi
Gunnars, ekki síst þegar kemur á daginn að konan er nýlega orð-
in barnshafandi.
Jónas Kristjánsson hefur bent á að klassískar bókmenntir
geyma augljósar hliðstæður við þessa frásögn (Jónas Kristjánsson
1956, LV-LXIV; sjá Turville-Petre 1969, 249-252). Steinaristur
frá bronsöld sem fundist hafa í Bohuslán og víðar í Suður-Sví-
þjóð renna samt sem áður stoðum undir að slík leikræn helgi-
brúðkaup hafi verið hluti sænskra helgisiða fyrr á tímum (sjá
Almgren 1926-1927, 116-119). (Sjá mynd 3.) Nokkrir fræðimenn
hafa ennfremur getið sér til að svipuð siðvenja búi að baki lýsingu
7 Smávægilegur en einkar athyglisverður munur er á texta Flateyjarbókar og
texta hins handritsins að Ólafs sögu Tryggvasonar hinnar mestu. I hinu hand-
ritinu finnum við meðal annars orðið „bunat“ í staðinn fyrir orðið „umbun-
ing“ (sjá Ólaf Halldórsson, 1958-1961, II, 16). Ólafur Halldórsson hefur bent
mér á að hér virðist ekki um hefðbundin pennaglöp skrifara að ræða. Jafnvel
þótt handrit Flateyjarbókar sé aðeins yngra en hin meginhandrit Ólafs sögu
þykir mér líklegra að „bunat" sé leiðrétting á „umbuning" fremur en að því sé
öfugt farið. Það þyrfti þó að gera nákvæman samanburð á þessari frásögn í
hinum ýmsu handritum áður en hægt yrði að ákvarða hvort orðalag Flateyjar-
bókar sé af annarri rót en frásögn hinna handritanna.