Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 240

542
ÁRNI BERGMANN
SKÍRNIR
finnst mér stundum einsog ég heyri ennþá ávæning af þessari skæðu
þögn sem magnaði mig til að líkjast forfeðrum mínum sem allt gátu í
einangrun sinni þegar engum var að treysta nema sjálfum sér. (108)
Meira en svo: þessi tengsl eru orðin einskonar tilvistarnauðsyn: í úti-
legu á ættarslóðum er skáldið að hugsa um „þetta fólk sem fór á undan
mér“ og hann finnur „eitthvað sem stappar nærri vissu um að lenda í
villu ef tengslin slitna við þessa horfnu veröld sem þig órar svo mikið
fyrir við svofelldar aðstæður sem þarna opna leyndar helgar sínar" (117).
Og því ríkir í þessari frásögn upphafinn fögnuður með blygðunarlausri
angurværð yfir því að snúa heim og finna þar líkast til miklu fleira en
maður átti von á: smáheimurinn er um leið sá stóri heimur. Þetta er með
nokkrum hætti hliðstæða við að leita sér að staðfestu í heimi skáldskap-
arins sjálfs. Það kemur fljótt í ljós á því ferðalagi að bækur spretta af
bókum og menn eiga þess svo kost að gera sér það að harmi (aðrir tóku
það besta frá mér, ekkert fæ ég að eiga einn!) eða þá að fögnuði yfir góð-
um félagsskap. Til þess vonandi að verða „magnaður af sáttargrun
við minn uppruna" eins og Thor kemst að orði í Raddir úr garðinum
(170).
V
Guðbergur Bergsson metsölubók ber undirtitilinn „Þóra Kristín Ásgeirs-
dóttir ræðir við skáldið“. Samtalsformið er eins og allir vita einhver al-
gengasta aðferð hérlend við bókarframleiðslu, þótt það sé einatt falið
með því að spurningum er sleppt úr prentuðum texta. Hér verða öngvar
getgátur hafðar uppi um samstarf sögumanns og skrásetjara, um feluleik-
inn milli þeirra sem ruglar þann í ríminu sem vildi forvitnast um það
hvað er samtal og hvað ritstýring. Hvað um það: í þessu dæmi verður
formið oftar en ekki til að greiða fyrir flakki eða flæði milli atburða og
ára og umræðuefna, greiða fyrir því að svo sannarlega er víða við komið í
bókinni. Guðbergur sakar á einum stað íslensk skáld um að þau forðist
að hafa skoðanir (200). Það sama verður ekki um hann sjálfan sagt -
hann hefur afdráttarlausar skoðanir á hverju sem vera skal og þeim er vel
til skila haldið. Annað mál er hvort spyrillinn notar þau tækifæri sem
formið gefur til að ögra sögumanni til að svara fleiri spurningum en hann
kærir sig um sjálfur.
Eitt helsta umræðuefnið er skáldið og heimurinn, eða skáldið gegn
heiminum. Það er ekki fátt sem Guðbergur Bergsson er „á móti“ í þess-
ari bók. Sá listi gæti orðið feikilangur og mætti æra óstöðugan að vinna
úr honum. Hann er, eins og algengt er meðal rithöfunda, á móti gagn-
rýnendum og bókmenntafræðum, en um leið er honum lítt að skapi flest
það sem rithöfundar eru að bauka: launasjóðir, bókmenntaverðlaun og
annar stuðningur við bókmenntir, viðleitni Islendinga til að flytja út