Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 208

510
GÍSLIÁGÚST GUNNLAU GSSON
SKÍRNIR
Þáttur Guðbrands Jónssonar í þessari sögu er allur hinn undarlegasti.
Guðbrandur hafði verið njósnari Þjóðverja í fyrri heimsstyrjöld, en var
ekki nasisti, heldur þvert á móti jafnaðarmaður og kaþólikki að auki. Á
hinn bóginn taldi hann að Þjóðverjar hefðu verið illa leiknir við friðar-
borðið í Versölum og að lýðræðislegt stjórnarfar hentaði þeim illa þótt
nasisminn „félli ekki að viðhorfum Islendinga“ (bls. 63). Enginn vafi er á
að Guðbrandur mat Þjóðverja öðrum þjóðum meira og vildi leggja sitt af
mörkum til að efla sem mest tengsl Islands og Þýskalands. I því sam-
bandi skipti hann litlu hverjir héldu um valdatauma þar í landi. Burkert
var hins vegar ævintýramaður sem tæplega gat haldið velli til lengdar.
Vafalaust réð áburður SS-foringja í leiðangri Burkerts hingað til lands
mestu um fall hans. Þór Whitehead bendir þó á að tiltölulega vægt hafi
verið tekið á máli hans og telur það stafa af því að Himmler hafi ekki
viljað styggja íslenska ráðamenn með harkalegri refsingu sem hefði getað
gert þá tortryggna í garð þýskra stjórnvalda. Slíkt kynni að torvelda
frekari tilraunir Þjóðverja til að ná varanlegri fótfestu hérlendis.
Verulegur fengur er að ritum þeirra Arthúrs Björgvins Bollasonar og
Þórs Whiteheads. Þau varpa um margt nýju ljósi á áhuga nasista á Islandi
og íslenskum menningararfi. En á fjórða áratugnum óx einnig áhugi
þröngs hóps manna á þeirri hugmyndastefnu sem Adolf Hitler hafði
hafið til öndvegis í Þýskalandi. Verður næst vikið að því hvaða skil þessu
eru gerð í nýlegum ritum.
Fylgispekt við nasismann
í tveimur þeirra rita sem hér er um fjallað er sérstaklega vikið að
fylgispekt íslendinga við nasismann. Þeir Hrafn og Illugi Jökulssynir fást
í riti sínu Islenskir nasistar við viðgang Flokks þjóðernissinna á fjórða
áratugnum og ræða ennfremur um nokkra einstaklinga sem gerðust hall-
ir undir nasisma. Fáeinir þeirra réðust í þjónustu Þjóðverja og hafa verið
orðaðir við illvirki í þeirra þágu. I endurminningum Björns Sv. Björns-
sonar, sem ráðist var í að rita vegna útkomu bókar þeirra bræðra, er fjall-
að um það hvernig sonur ríkisstjóra Islands og síðar forseta gekk til liðs
við „Waffen-SS“-sveitir nasista og tók þátt í herleiðangri Þjóðverja í
Sovétríkjunum áður en hann fékk það verkefni að vinna að áróðurs-
störfum fyrir nasista í Kaupmannahöfn.
I inngangi flokkaði ég bók þeirra Hrafns og Illuga undir „blaða-
mennskusagnfræði". Með þessu er við það átt að þeir vísa ekki til heim-
ilda í umfjöllun sinni og ekki verður með góðu móti rakið hvaðan upp-
lýsingar þeirra eru fengnar. Fyrri hluti ritsins fjallar að verulegu leyti um
útbreiðslu nasískra hugmynda á Islandi og Flokk þjóðernissinna. Þessi
hluti ritsins byggir mjög á grein Ásgeirs Guðmundssonar í Sögu 1976 og
í formála er honum þakkað fyrir aðstoð við heimildaöflun. Þeir kaflar
bókarinnar sem fjalla um nafngreinda einstaklinga byggja hins vegar á