Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 169
SKÍRNIR
JOBSBÓK OG PRÓMEÞEIFUR
471
með orðunum „Allt í hófi“ og greyptu í vegginn á forsal musteris
Apollons í Delfí áðuren Jobsbók var skrásett.
Tragíska hetjan var „útvalin" einsog spámenn Gamla testa-
mentis. Hún skar sig úr hópnum, var utangarðs, gædd ríkari
sjálfsvitund en fólk flest. I þessu tilliti má segja að þeim svipi
saman, Job og Prómeþeifi: þeir eru báðir útvaldir. Þeir eru af-
burðamenn og verða að gjalda guðsgjafanna. En einnig hér kemur
fram afdrifaríkur skilsmunur. Prómeþeifur er meðvitaður, svo
gripið sé til tískuorðs, hann hefur vísvitandi kosið það sem hann
veit að bíður hans, en Job er ómeðvitaður, hann veit ekki að hann
er útvalinn, og af þeim sökum er þjáning hans snauðari að merk-
ingu: hún á fyrir sér að enda í ósigri og leiðir ekki endanlega til
aukinnar sjálfsþekkingar.
Samanburður aðstæðna
Sagt var hér á undan að í öndverðu væri Job efni í tragíska hetju.
Til að varpa ljósi á það er nærtækt að gera í stuttu máli saman-
burð á aðstæðum Jobs og Prómeþeifs. Þeir eru í sama vanda
staddir, hafa verið ranglæti beittir af æðri máttarvöldum; annar
vegna góðgerða við mannkyn sem Seifur hefur bannað; hinn fyrir
einskæra duttlunga, meðþví hann hefur dyggilega og eftir bestu
getu þjónað Guði sínum og náunganum.
Aðstæðurnar vekja sömu viðbrögð hjá báðum: þegar þeir eru
rangindum beittir gera þeir sér grein fyrir tilgangsleysi mannlífs
og dygðar, hryggilegum hégóma mennskrar tilveru. I fyrstu ræðu
Prómeþeifs er þessi tónn eftirminnilega sleginn: „Ó, lítið hér þá
heljar kvöl, / sem mér er gert að þola í smán hvert ár og öld / unz
eilífðin er tæmd, / þá fjötra, sem hinn nýi herra himinsins / og
helgra guða velur mér til niðrunar“ (94-98). „Mér stendur ógn af
öllu því sem nálgast mig“ (126). Fyrstu orð Jobs eru eitthvert
beiskasta angistaróp bókmenntanna: „Farist sá dagur, sem ég
fæddist á, / og nóttin, sem sagði: Sveinbarn er getið! / Sá dagur
verði að myrkri, / Guð á hæðum spyrji ekki eftir honum, / engin
dagsbirta ljómi yfir honum“ (3:3-4). „Sú nótt - myrkrið hremmi
hana, / hún gleðji sig ekki meðal ársins daga, / hún komi eigi í
tölu mánaðanna. / Sjá, sú nótt verði ófrjó, ekkert fagnaðaróp