Skírnir - 01.09.1997, Side 123

SKÍRNIR KLÆÐSKIPTINGAR f ÍSLENDINGASÖGUNUM
397
klæðskiptinga er körlum í kvenklæðum sýnd fyrirlitning í íslend-
ingasögunum, en afstaðan til kvenna í karlklæðum er á hinn bóg-
inn mild. Athæfi karlkyns klæðskiptinga var greinilega talið ógn-
un við jafnvægið, smánarlegt og síðast en ekki síst ósiðlegt vegna
þess að það ógnaði menningarlegum karlasjónarmiðum sem
leggja að jöfnu kynferði karla og völd. Ennfremur stofna karl-
kyns klæðskiptingar mannorði kynbræðra sinna í hættu með því
að ljúka upp dyrum að bannhelgi og eyðileggja sjálfsímynd
þeirra. Konur sem klæðast karlfötum eru engin raunveruleg ógn-
un, því að þannig staðfesta þær yfirráð karlanna; þeir líta svo á að
þær hljóti að vera að láta í ljósi löngun sína til þess að komast í
spor karla. Karlmenn í kvenklæðum er hægt að afgreiða með því
að stimpla þá afbrigðilega og bendla þá við kynvillu. Þegar konur
sóttust eftir eða tileinkuðu sér karlmennsku uxu þær í áliti; karl-
mennska var jafnvel (eða kannski einkum) talin dyggð í íslensku
miðaldasamfélagi ef kona sýndi hana af sér (Clover 1993: 372).
En ef dæmunum af kvenkyns klæðskiptingum er ætlað að lýsa
frelsisbyltingu kvenna, þá fer sú ætlan forgörðum, því að gjörðir
þeirra eru tákn kúgunar og staðfesta þegar öllu er á botninn
hvolft hin gömlu kynhlutverk.
I frásögnum Islendingasagna af klæðskiptingum felst því ekki
endurskilgreining á hlutverkum kynjanna, heldur er aðeins um að
ræða mislukkaða frammistöðu í hefðbundnum kynhlutverkum
(þótt þeim sé reyndar víxlað). Þegar betur er að gætt sést því að
ekki er verið að gagnrýna kynhlutverkin. Klæðskiptingurinn
hróflar ekki við þeim, heldur tileinkar sér þær venjur sem gilda
um hegðun og viðbrögð karla og kvenna. Niðurstaða mín er því
samhljóma þeirri niðurstöðu sem Carol Clover (1993) kemst að í
skarplegri greiningu á kyni og kynferði í forn-norrænu samfélagi,
en hún segir þar að staða einstaklingsins hafi ekki „ráðist af
líkamsburðum, heldur félagslegum tengslum“ (379). Þótt karl-
mennska sé hinn ráðandi mælikvarði var „kerfið byggt í óvenju-
ríkum mæli á eiginleikum sem hægt var að glata eða ávinna sér“
(379). Að mati Clover snýst málið ekki um hugtökin „kvenleika"
og „karlmennsku“, heldur um kraftleysi og viljaskort, sem tengd
eru konum, og vald, sem er tengt körlum. Það er því hvorki