Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 147

SKÍRNIR
RÉTTUR OG SKYLDA
421
ekki réttur ríkissaksóknara að brotamaðurinn verði dæmdur
heldur er hann að fara með ákæruvaldið fyrir hönd ríkisins, sem
aftur fer með það fyrir hönd eða vegna þess þegns sem brotið
hefur verið gegn. Eg tek undir það að ástæða sé til að breyta við-
horfi til brotaþola og hlúa að þeim, en ég sé ekki að leiðin til þess
sé að auka völd ríkisins, miklu frekar þarf að hugleiða hlutverk
ríkisins í þessu tilliti. Með nýlegri löggjöf sem Sigurður nefnir
hefur löggjafinn veitt hópnum brotaþolar tiltekinn lagalegan rétt
til bótagreiðslna úr ríkissjóði og jafnframt lagt þá skyldu á ríkis-
sjóð að greiða slíkar bætur. Er ekki nema gott eitt um það að
segja en það kemur mannréttindum ekkert við.
Vera má að Sigurður hugsi þetta þannig að með hinu almenna
skylduákvæði séu þegnarnir að lofa hver öðrum að hlíta lögunum
og á skyldan til þess sér þá gagnstæðu í rétti annarra borgara að
allir hinir hlíti lögum. Þetta er hugsanlegt og þannig má líta á
mannréttindaákvæði, en slík skylda og réttindi felast nú þegar í
því kerfi sem við búum við. Ef ástæða er til að ítreka þessa stað-
reynd með því að orða hana sérstaklega í stjórnarskránni eða að
skilgreina þar hugtakið lög, þá verður að vera ljóst að um er að
ræða loforð þegnanna innbyrðis en ekki sérstakan rétt til handa
ríkisvaldinu.
Þegar ég segi að við búum nú þegar við kerfi gagnkvæmrar
skyldu þegnanna til löghlýðni er ég að vísa til þess að það er skil-
greiningaratriði á hugtakinu lög, að um sé að ræða reglur sem eru
almennar og bindandi um hegðun manna, þ.e. skylt sé að fara
eftir í þeim skilningi að það að fara ekki eftir þeim getur leitt til
réttindamissis, ábyrgðar eða refsingar. Undantekningar eru laga-
greinar sem geyma viljayfirlýsingu eða eru til leiðbeiningar. Ef
við skiljum hugtakið lög er því klifun að taka fram að þeim beri
að hlýða.
Stundum er deilt um það hvort lög stangist svo á við mann-
lega reisn að ekki sé rétt að hlýða þeim eða a.m.k. sé réttlætanlegt
að gera það ekki. Þegar slík umræða kemur upp er annað hvort
árekstur á milli samvisku einstaklings og lagaboðs, til dæmis þeg-
ar einstaklingur neitar herskyldu, eða löggjöf stangast beinlínis á
við mannlega reisn eins og gyðingalöggjöf nasista frá fjórða ára-
tug þessarar aldar. Almennt skylduboð í stjórnarskrá til löghlýðni