Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 136
410
DAVÍÐ ERLINGSSON
SKfRNIR
[Orðabókin. ...] deals marvelously with three wonderful “gat” words -
slapgat, hardgat and bakgat - which are highly expressive when correctly
pronounced, with the “g” sounding like the “ch” in “loch”. The word
“gat” not only means “hole” but often, regrettably, “arse”, so that “slap-
gat” refers to a slovenly, undisciplined person, and “hardgat” means
stubborn.
But “Bakgat!” is one of my favourites. It means “Great!” or “Ter-
rific! ”, yet it was only on reading this splendid dictionary that I finally
found out why. Apparently in pioneer days the Dutch could tell by taste
whether bread or certain other food was baked in the best way, in a
proper “Bakgat” or “bake-hole”, or whether it had been baked by other,
inferior means. If it was of the best, the expert would taste it then
pronounce it approvingly: “Bakgat!”
Líklega er auðgert að finna þessum suðurafrísku persónu-
lýsandi viðurnefningum á -gat íslenzkar hliðstæður. Það er sem
mig minni bæði til hokinrassa og hnapprass, sem mættu samsvar-
ast suður-afrísku orðunum slapgat og hardgat að einhverju leyti.
Orðið gat þarna suður frá vísar til alls líkamshlutans rass, en
táknar ekki boruna sérstaklega eins og orðið rauf virðist hljóta að
gera í íslenzku, andstætt dönsku sem lætur rav vera rass-hlutann
allan, rétt eins og gat gerir í hollenzkuættaða Búamálinu. Nú
verður ekki séð af þessum texta Woods hvort gat sé aðeins þetta,
eða hvort það merkir einnig stundum hið nákvæmar tiltekna rass-
gat. Frummerkingin segir hinsvegar, að svo muni hljóta að vera,
sbr. það að íslenska orðið rassgat hefur líka fengið almennu bak-
hlutamerkinguna stundum. Af orðum Woods verður ekki skynj-
að með vissu, hvort orðið hakgat sem hrósyrði ber í sér eitthvað
af merkingunni „arse“ eða ekki, enda þótt það hljóti að teljast
afar sennilegt. Þeirri spurningu verður m. ö. o. að heita ósvarað,
hvort þetta hrósyrði eigi sammerkt við danska orðið skidefint
o.s. frv. eða ekki. En víst er sennilegt að svo sé.
A hinn bóginn virðist ljóst, að ef orðið bakgat = afbragð! (um
mat og ef til vill fleira) er í flokki „skidefint“ af því að rassgats-
merkingin sé lifandi merkingarþáttur í orðinu, þá fylgir sá merk-
ingarþáttur í Búamáli ekki stofninum bak-, því að afturhlið heitir
ekki bak á því máli, heldur hlýtur hann þá að fylgja -gat ein-
göngu. Þessu munar þá frá íslenzku, þar sem leikurinn virðist