Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 130

404
DAVÍÐ ERLINGSSON
SKÍRNIR
þessi stofnun hafi stundum nefnzt öðrum nöfnum, hafi ef til vill
ekki nefnzt neinu sérstöku nafni, svo sjálfsagður hlutur sem hún
virðist munu hafa verið?
I orðinu bakrauf (eldaskora) er sú merkingarlega eigind sem
má heita tvívísun. Það er sú bending á tvennt í einu sem er tundr-
ið sem gefur eldlega fræs og brökun í málmyndina og hugmynd-
ina sem ég lýsti hér fyrst. Það er það, að það hljómar alveg eins
og hitt orðið bakrauf, um skarðið milli þjóa á manni aftanverð-
um. Sú samhljóðan veldur orðaleiknum, sem er því merkingaleik-
ur. Hann verður í hreyfingunni í þeim sjónhverfingarleik mynd-
ar, að þúfunni og bakhlutanum svipar saman, hvoru með sinni
rauf. Sem hugsunarbrú og viðmiðunarferill, þ.e. kenningarleið,
tengir samkennið mann og náttúru.
Með því að birta einfaldlega þennan skilning á viðurnefninu
bakrauf sem ábendingu, um þennan gamanleik tvíræðninnar á
mörkum sviða þess villináttúrulega (og djöfullega) og þess mann-
lega og menningarlega, mætti þessu tillagi og tilgátu til alþýðlegr-
ar fornfræði að vísu heita lokið. Tilvitnaði textinn kemst sem
áður sagði mjög nærri því að sýna okkur merkinguna „eldunar-
skora“ í orðinu bakrauf, án þess þó að þessi skilningur sé ígildi
fræðilegrar sönnunar.
En um leið og þessi ábending er þarfleg, er einnig nytsamlegt
að huga að nokkrum þáttum í umsviði hennar, enda þótt málið
verði við það nokkru lengra. Sífellt virðist þörf á að reyna að róa
vik á meginland raunsæis- og alvörustefnunnar í vísindum, þeirr-
ar stefnu sem ekki vill heyra né sjá gamanið í óvæntum leik-
brögðum í tungumáli og virðir þetta ekki viðlits nema einhvers
konar nauður reki til. í Sturlunguútgáfunni 1946 er engin skýring
gefin á orðinu bakrauf. Orðabækur gefa aðeins þá merkingu sem
á við bakhlutann á manneskju, og nýlega Sturlunguútgáfan
(Svarts á hvítu) gefur í orðabókarþætti sínum skýringuna „enda-
þarmsop“, annað ekki. Orðabók Fritzners segir okkur frá því að
orðið komi fyrir sem viðurnefni á tveimur mönnum í ritum og
flytur okkur útlegginguna „Rygghul", svo einkennileg sem hún
er. Efa má, að neinn hluti mannslíkama heiti svo á neinu tungu-
máli á Norðurlöndum. Um önnur dæmi orðsins er ekki kunnugt.
Væru þau til ein tíu eða tuttugu, mætti vænta þess að ekki væri