Skírnir - 01.09.1997, Blaðsíða 168

442
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
í fyrstu bók Ritgerðar um mannlegan skilning andmælir
Locke ríkjandi hugmyndum um að hin almennustu sannindi um
siðferði séu innbyggð í óspillt manneðli. Hann heldur því fram að
öll vitneskja manna bæði um siðferði og önnur efni sé sótt í
reynslu. Að mati Lockes er nýfætt barn hvorki gott né vont. Það
er bæði laust við siðferðilega verðleika og lesti. Hvað úr því verð-
ur veltur algerlega á uppeldinu og þeirri reynslu sem það aflar sér.
I Hugleiðingum um uppeldismál leggur Locke áherslu á að
það sé mikil vinna að ala barn upp og mennta það. Hann telur að
börn þurfi mikla kennslu og leiðsögn og hefur enga trú á að þau
þroskist algerlega af sjálfum sér. Til að ný kynslóð tileinki sér
siðferðilegar dyggðir þarf hún aðhald þeirra eldri: menn verða
ekki góðir af sjálfum sér heldur fyrir tamningu og ögun. Mikil-
vægur þáttur í þessari tamningu er að innræta börnum ótta við
guð, yfirvöld og almenningsálit. Ekki vildi Locke þó beita líkam-
legum refsingum eða mikilli hörku í uppeldinu. Farsælla taldi
hann að nota hrós og vinsamlegar áminningar og kenna börnum
þannig að sækjast eftir heiðri og sóma og skammast sín ef þau
brjóta af sér.
Uppeldishugsjón Lockes verður ef til vill best lýst með því að
bera hana saman við eldri hugmyndir um riddaramennsku annars
vegar og seinni tíma hugmyndir um hinn náttúrulega mann hins
vegar. Öndvert þessum hugmyndum heldur Locke fram hugsjón-
inni um hinn agaða mann.
I Hugleiðingum um uppeldismál kemur andstaða Lockes gegn
hvers kyns riddaramennsku og hetjudýrkun vel fram. Honum er
ekki um það gefið að ungum drengjum sé kenndur vopnaburður
og hann hafnar því algerlega að blátt blóð og göfugir forfeður
geri nokkurn mann öðrum betri. Siðferðilegir verðleikar eru af-
sprengi uppeldis og ögunar en ekki erfða. I staðinn fyrir vopna-
burð og hermannlega siði leggur Locke áherslu á íþróttir, dans,
handíðir og bóklegt nám í reikningi, tungumálum, landafræði,
sögu og náttúruvísindum. I riti sem kallast Beiting skilningsgáf-
unnar (O/the Conduct of the Understanding) og Locke ætlaði að
bæta sem kafla inn í Ritgerð um mannlegan skilning kemur
glöggt fram að hann taldi að allir ættu að menntast og læra, sér-