Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2001, Side 120

Múlaþing
Á leikvangi Aðalbóls
Skapari Hrafnkels sögu má með réttu
kallast einn af höfuðsmiðum íslenskra
bókmennta að fornu; hann kunni til hlítar
þá frábæru snilld að greina marga og mikils
verða hluti með fáum orðum. Hann hafði
óbrigðult vald yfir íslenskri tungu og
glöggvan skilning á mannlegu eðli, og
honum var sú snilld lagin að kunna að svið-
setja hnitmiðuð atriði af öruggri smekkvísi.
Sex þeirra gerast heima á Aðalbóli, og er
órofa samband á milli þeirra allra; hvert
atriði leiðir beint eða óbeint til hinna sem
koma á eftir:
1. Ráðning Einars til smalamanns.
2. Kvörtun Freyfaxa eftir langa smala-
reið.
3. Beiðni Þorbjarnar um sonarbætur.
4. Píslir Hrafnkels, niðurlæging og
lífgjöf.
5. Veisla Sáms og dráp Freyfaxa.
6. Hrapan Sáms.
í þessari grein verður fjallað um fjórða
atriðið. Þar eru á sviði fjórar persónur sem
gegna mikilvægum hlutverkum. Þjóstars-
synir eru þar sama sinnis og því er hægt að
ræða um þá báða í einni andrá. Þeir eru
kveljarar Hrafnkels og ráðgjafar Sáms,
sem kallast því ráðþegi þeirra; Sámur tekur
að vísu þátt í pyndingum, en þeir bræður
eiga upptökin og ráða framkvæmdum. Á
hinn bóginn er Sámur lífgjafi Hrafnkels,
sem verður þvífjörþegi Sáms. Hrafnkatli er
fyrirmunað að hefna sín á kveljurum sín-
um, enda er ærið langur vegur úr Fljótsdal
og Hrafnkelsdal vestur í Þorskafjörð. Hins
vegar nær Hrafnkell sér rækilega niðri á
Sámi fyrir þátt hans í niðurlægingu Freys-
goða, enda sannast hér eins og víðar að fáir
launa lífgjöf sem vert er.6 Um það sam-
band sem verður yfirleitt í fomsögum með
góðum ráðgjöfum og ráðþegum þeirra skal
þess snögglega minnst að hinum síðar-
nefndu reynist ávallt illa að hundsa holl-
ræði hinna fyrmefndu.
I lífs þágu
Frásögn Hrafnkels sögu af þeim pynd-
ingum sem Hrafnkell og sjö menn hans em
látnir þola á Aðalbóli á hvergi sinn líka í
Islendingasögum. Ætla má að pyndingam-
ar séu refsing fyrir víg smalamanns og
minna þær rækilega á hugmynd í Alex-
anders sögu (109); eftir að feigur Daríus
konungur kemst að drottinssvikum þeirra
Bessusar og Narbazonesar óskar hann þess
að Alexander muni svo refsa glæpinn ‘að
eigi þyki minni nýjung í refsingunni en í
verkinu sjálfu.’ Það mun hafa verið
sjaldgæfur glæpur hér að fomu að goði
vægi saklausan heimamann sinn, enda var
refsingin fyrir slíkt óverkan heldur en ekki
óvenjuleg: að hanga öfugur uns blóð var
sigið niður fyrir augu þeim. Þorkell
Þjóstarsson gefur í skyn ástæðuna til
þessara písla, og er hún einnig einstök í
sinni röð: ‘Það höfum vér heyrt að þú hafir
lítt verið leiðitamur þínum óvinum, og er
nú vel að þú kennir þess á þér í dag.’ Fyrr í
sögunni hafði Þorkell beitt sama orðtaki
þegar hann bar saman líkamlega þjáningu
Þorgeirs af sárri tá og andlega þjáningu
Þorbjarnar gamla af óbætanlegum sonar-
missi. Nú skal Hrafnkell kenna á líkama
sínum þeirra kvala og harma sem hann
hafði valdið öðrum. Hér er vitaskuld um
6Alkunn er sú hugmynd að ‘Flestir launa illa eða engu ef lífið er gefið’ (Heimskringla III 231). ‘Fáir launa lffgjöf sem
vert er’ Sigurðar saga þögla, 151, 153.
118