Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Side 56

54
stað sem það ólst upp á, sagðist vera frá
tilteknum stað úti á landi, Reykvíkingur eða
af höfuðborgarsvæðinu. Þrír sögðust þó vera
íslendingar fyrst og fremst, þó þeir væru úr
Reykjavík. Einn sagðist vera allt í senn og
fyndi ekki fyrir neinum átökum þar á milli,
annar sagðist vera reykvískur heimsborgari og
enn annar lagði áherslu á að hann liti fyrst og
fremst á sig sem heimsborgara.
Háskólanemarnir eru yfirleitt stoltir af því
að vera Islendingar, en margir nefna þjóðrembu
sem þeirn finnst oft svífa yfir vötnunum ineðal
Islendinga. Heyrum fyrst í Höllu, en segja má
að hennar afstaða endurspegli ráðandi orðræðu
eins og hún birtist hjá háskólanemum:
Mín sjálfsmynd sem Islendingur held ég tengist
því að við erum fámenn eyþjóð fjarri öðrum ...
hún mótast ... held ég ... ákaflega mikið af þeirri
sögu og menningu sem ég hef alist upp við og
þeirri sjálfsvitund sem ég hef fengið í gegn um
grunn- og menntaskólann ... að við séum fámenn
þjóð, fáir tala tungumálið okkar, við erum að
mörgu lcyti einstök. Eg trúi því að við séurn það,
því fámennið gerir það að verkum að við þurfum
að vera betri í flestu heldur en stærri þjóðir, og
erum það og fjölhæfari. Þannig að sjálfsmynd
mín sem Islendingur er afskaplega sterk og ég er
mjög stolt af því að vera íslendingur, án þess að
það valdi þjóðernisrembu eða sterkri vitund um
að Islendingar séu bestir eða mestir, þá held ég
að umhverfið hérna hafi mótað okkur, lífsbaráttan
hér hafi gert það, en það er náttúrulega svoldið
í gegnum þessa söguvitund sem haldið hefur
verið að manni. Ég er allt í senn Reykvíkingur,
Islendingur og alþjóðleg ... og það eru í rauninni
engin átök á milli þessarra þátta.
Oddur háskólanemi virðist líta á sjálfsmyndina
meira sem spurningu um val, fremur en
fastmótaða:
Ég myndi lýsa mér sem íslendingi af þeirri
kynslóð, sem lítur á sig sem svona alþjóðlega,
fsland er rosalega mikið inni á kortinu hjá mér,
mér finnst það mjög kúl að vera íslendingur, það
er rosalega mikið „hype“ í gangi... mér finnst það
vera mjög trendí að vera íslendingur, það er svona
eins og að vera í frægri hljómsveit ... Svo get ég
líka alveg verið einhver öðruvísi íslendingur. Ég
held að íslendingar hugsi mjög mikið um það
hvemig út á við þetta kemur út allt saman, svona
hvemig aðrir hugsi og svona ... Mér finnst það
mjög góð tilfinning að vera ekki bara hluti af landi
eða borg heldur einhverjum stórum heimi. Ég er
Reykvíkingur sem heldur að hann sé heimsborgari
eða eitthvað álíka.
Aldursmunurinn í svörunum sýnir að þjóðar-
sjálfsmyndin mótast sterklega á unglingsárum.
Háskólanemarnir skilgreina sig gjarnan
út frá sínum heimabæ, og sem Islendinga
en framhaldsskólanemarnir eru afstæðari í
hugsun, með allt undir ennþá. Margir
framhaldsskólanemarnir nefndu að það hefði
yfirleitt ekki hvarflað að þeim að þeir væru
Islendingar fyrr en eftir að þeir fóru fyrst til
útlanda. Grunnskólanemar sem eru aðfluttir
utan af landi eða erlendis frá skilgreindu sig
helst sem Islendinga og finna þannig leið
til samkenndar, til að vera eins og hinir í
Reykjavík, þó þeir telji sig ekki Reykvíkinga.
Eins og framangreind svör gefa til kynna
virðist ekki mikið um átök á milli íslenskrar og
hnattvæddrar samkenndar, þó að flestir finni
fyrir þeim breytingum sem hnattvæðingin er.
Heyrum í tveimur háskólanemum til viðbótar,
fyrst Huldu:
Ég held að til að geta (notið sín) ... í heimi sem
er síbreytilegur og fullur af áreiti, þá verði maður
fyrst og fremst að þekkja sjálfa sig mjög vel, hafa
rnjög sterkar rætur... Ég held að í hverjum ungum
Islendingi búi tvær sjálfsmyndir ... annars vegar
þessi alþjóðlega og hinsvegar þessi íslenska og
smám saman erum við að samtvinna þær ... og
þá verður að byggja á grunni sem við þekkjum
og er traustur. Ef við þekkjum hana (íslenska
menningu) ekki mjög vel, munum við aldrei
læra að þekkja okkur sjálf, þannig hefur þetta
persónulega þýðingu.
Páll sem einnig er háskólanemi telur ráðlegast
að hugsa ekki mikið um áhrif hnattvæðingar á
sjálfsmyndina:
En ég held að Islendingar séu alltaf að verða
meiri Evrópubúar, vilji vera í evrópsku hagkerfi
og meira að segja núna vilja þeir vera eitthvað í
SÞ ... þó við séum ekki einu sinni með her ... En
hvort að þessi hnattvæðing ... eigi eftir að láta
mig vilja verða meiri Islending eða minni, held
ég sé bara hollast að hugsa ekkert rosalega mikið
á þeim nótum.
íslendingar í framtíðinni?
Tímarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004