Orð og tunga - 01.06.1997, Page 104

92
Orð og tunga
nútímabókmenntum (Finnur Jónsson 1923:297-299).
Sama ár birtist ritdómur Boga Olafssonar í Skírni sem einnig var mjög jákvæður,
bæði með tilliti til orðaforðans, framburðar og þýðinga. Hann getur þess líka sérstaklega
hve mikið sé af orðum í bókinni „er varpa ljósi yfir alþýðumenningu vora, leika, kreddur,
hjátrú, verkfæri, vinnuháttu o.fl.... en þetta munu menn þó kunnaenn þábetur að meta,
er stundir líða fram“ (Bogi Ólafsson 1923:202-203). Bogi telur að vafalaust muni
einhverjum þykja rangt raðað merkingum á stöku stað í bókinni, en þó sé hæpið að
leggja dóm á þetta, uns málið hafi verið vendilega athugað í hverju byggðarlagi, orðum
safnað og merkingar bornar saman. Honum fannst höfundur hafa tekið upp of mikið af
orðum sem ekki hefðu fengið borgararétt í málinu eða nýyrði sem lítil eða engin lfldndi
væru til að nokkur maður mundi nokkurn tíma vilja líta við. Ritdómari taldi einnig að
bókin mundi halda uppi minningu höfundar og votta elju hans, atorku og lærdóm.
Þegar orðabókin var öll komin út skrifaði Jóhannes L. L. Jóhannsson nokkuð langan
ritdóm í Skírni 1925. Hann taldi einn af höfuðkostum bókarinnar, hve mikið hún hefði
af ágætum héraðaorðum, sem ekki fyndust í bókum heldur eingöngu í talmáli. Hann
þakkar Jóni Ófeigssyni líka mikinn hlut hans í þessu efni bókarinnar. Jóhannes taldi
líka að ekki aðeins Dönum og öðrum útlendingum sem kynnu dönsku nýttist þessi
bók vel heldur væri Islendingum mestur gæðafengur í þessu þarfaverki, þar sem hún
væri máttugt meðal til að kynna útlendingum þjóð vora og land og tungu. En hún
væri líka ómetanlegur fjársjóður fyrir Islendinga vegna þess að hún legði grundvöllinn
„undir orðabókasamning íslenzkunnar í allri framtíðinni“. Jóhannes dáðist að þrennu
við útgáfu verksins: 1) áræði og dugnaði Sigfúsar að hrinda því af stað, 2) frumlegri
hugkvæmni Bjargar Þorláksdóttur að stofna orðabókarsjóðinn til að halda útgáfunni
áfram, og 3) vandvirkni og nákvæmni Jóns Ófeigssonar við umsjón með prentun og
prófarkalestri. Og svo þótti honum það vera Gutenberg og íslenskri prentiðn til stórsóma
(Jóhannes L. L. Jóhannsson 1925:219-226).
I Eimreiðinni 1925 er stutt grein í þættinum Ritsjá um orðabók Sigfúsar, og er
höfundur hennar Sveinn Sigurðsson ritstjóri. Hann telur það mikið vandaverk að velja
orðin í bókina, en þar sé fjöldi orða sem aðeins komi fyrir örsjaldan í málinu, auk fjölda
nýyrða, sem e.t.v. hafi varla verið notuð af öðrum en þeim sem bjuggu þau til. Hann
finnur líka að orðum sem séu afbökuð danska, eins og frígera, sekreteri, selapinni og
selskapur. I greininni segir að e.t.v. fái Eimreiðin síðar hæfan sérfræðing til að skrifa
ítarlegan ritdóm um þetta merkilega verk (Sveinn Sigurðsson 1925:188-189), en ekki
varð úr því.
Þau áhrif sem orðabók Blöndals hefur haft, eru meiri en svo að hægt sé að meta þau
að einhverju gagni. Flestar orðabækur íslenskar síðan hafa að einhverju leyti sótt efni
til hennar. Fyrst má nefna danska orðabók Freysteins Gunnarssonar 1926 en hann segir
í formála hennar að hann hafi fyrst og fremst notið orðabókar Sigfúsar Blöndals við að
bæta um þunglamalegar þýðingar og stirðar í bók Jónasar Jónassonar frá Hrafnagili og
Björns Jónssonar frá 1896: „Er þar mikill og góður efniviður á einum stað fyrir hvern
þann, sem leysa þarf verkefni, er við koma íslenzkri tungu.“ Og áfram segir Freysteinn:
„Auk þess hef ég farið yfir hana alla og tekið upp allmikið af dönskum orðum og
þýðingum, sem vanta mundi í bækur þær aðrar, sem ég hef stuðst við ... í orðabók S.Bl.
er um svo auðugan garð að gresja, að meiri tíma þarf en mér var afskamtáður og meiri