Orð og tunga - 01.06.1997, Page 105

Svavar Sigmundsson: Viðtökur og áhrif
93
vinnu, til þess að þar sé grunlaust leitað“ (Freysteinn Gunnarsson 1926: V-VI).
Eðlilegt er að íslensk-danskar orðabækur hafi síðan þegið margt frá henni, fyrst
orðabók Jakobs Jóh. Smára frá 1941 og síðan bók Ágústs Sigurðssonar frá 1957. Áður
hafði Ágúst samið stutt danskt-íslenskt orðasafn. Hann segist hafa samið þýðingar í
orðabók sinni að mestu eftir Ordbog over det Danske Sprog (ODS) „en hafði jafnan
hliðsjón af orðabók Sigfúsar Blöndals“. Hann bætir síðan við að hann hafi einnig tekið
með nokkurn orðaforða sem hann hefði rekist á að vantaði í orðabók Blöndals (Ágúst
Sigurðsson 1957:3).
Síðan má nefna íslensk-danska orðabók, sem kom út 1976 en hún hafði verið í
smíðum frá 1953 að frumkvæði Ole Widding.
Aðra íslensk-erlenda orðabók.má nefna hér sem þegið hefur frá Blöndal en það er
íslenzk-sœnsk orðabók eftir Gunnar Leijström og Jón Magnússon sem kom út 1943.
Þar segir í formála að orðabókin byggist að sjálfsögðu að mjög miklu leyti á Blön-
dal, „huvudverket i nyislandsk lexikografi och den enda nyislándska ordboken med
översattning till annat nordiskt tungomál, som finnes“ en hún sé samt allt of umfangs-
mikil og dýr til þess að geta náð nokkurri verulegri útbreiðslu (Leijström 1943:V).
En ekki ber síður að nefna hér fyrstu íslensk-íslensku orðabókina, Orðabók Menn-
ingarsjóðs, sem út kom 1963 og byggð var á orðabók Sigfúsar. Aðrar orðabækur eru
síðan komnar af henni eins og t.d. íslenska samheitaorðabókin. Þá hefur Blöndal verið
drjúg uppspretta fyrir íslenska orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar, sem kunni
orðaforða Blöndals meira og minna utan að.
Alexander Jóhannesson gerði lauslega áætlun um orðaforða Blöndals og taldist til
að þar væri „um hálft annað hundrað þúsund orða“ (Alexander Jóhannesson 1926:16)
og hann vitnar til hans um ýmislegt í bók sinni.
Það eru þó ekki bara málfræðingar sem hafa notfærtsér orðabókina. Heimspekingar
t.d. hafa leitað til hennar, og það má nefna að Guðmundur Finnbogason gat ekki tekið
viðfangsefnið „Þorskhausarnir og þjóðin" föstum tökum fyrr en orðabók Blöndals var
öll komin út, því að hann vissi að þar áttu að birtast öll þau heiti er þjóðin hefði gefið
ýmsum hlutum þorskhaussins (Guðmundur Finnbogason 1943:190).
Stefán Einarsson segir í bókmenntasögu sinni á íslensku, að orðabókin hafi verið
„gullnáma íslenskum höfundum, svo sem Laxness“ (Stefán Einarsson 1961:357) en
í ensku frumútgáfunni nefnir hann líka Ólaf Jóhann Sigurðsson til sögunnar (Stefán
Einarsson 1957:277). Ég hef ekki fundiðbeinan vitnisburðþessara höfunda um not sín
af Blöndal.
En Halldór telur sig geta bætt um betur hjá Sigfúsi. Um það skrifar hann skemmti-
legan kafla í Grikklandsárinu, þar sem hann fjallar um „frjálslyndi á húnvesku“. Þar
saknar hann þess að ritstjóri íslensk-dönsku orðabókarinnar miklu, sjálfur Húnvetn-
ingur, skuli stilla sig um að gefa upp hina sérkennilegu húnvetnsku merkingu orðs-
ins frjálslyndur, þ.e. ‘búlaus hestamaður, gortari, drykkjumaður, klámhundur, þjófur,
landabruggari, spilafífl, lygari, slagsmálahundur, trúvillíngur, kvennaflagari og skáld’,
sbr. libertin á frönsku. „Merkilegt að svo lærður maður sem Blöndal skyldi hunsa
þennan fransk-húnveska skilníng" (Halldór Laxness 1980:137).
Óþarft er að rekja hversu mikil hjálp orðabókin hefur verið við þýðingar úr íslensku
á danska tungu.